💼 Mali Kurallar ve Enflasyon: Sadece Faizle Olmaz, Disiplin Gerekli
Bugün dünyada enflasyonu sadece faiz artırıp düşürerek yönetmenin yeterli olmadığı daha açık bir şekilde görülüyor. Merkez bankaları elinden geleni yapsa bile, arka planda devletin nasıl harcama yaptığı, ne kadar borçlandığı ve ne kadar açık verdiği de enflasyonu ciddi şekilde etkiliyor.
İşte bu noktada devreye mali kurallar giriyor. Yani devletin kendi bütçesine bazı sınırlar koyması: örneğin “bütçe açığım şu kadarın üstüne çıkamaz”, “borcum şu seviyeyi geçemez” gibi. Jocelyne Zoumenou’nun 79 ülke üzerinde yaptığı detaylı akademik araştırma, bu kuralların enflasyonla mücadelede ne kadar etkili olduğunu verilerle ortaya koyuyor.
https://bsekonomi.com/wp-content/uploads/2025/07/WP_EcoX_2023-21.pdf
MALI KURALLAR NEDİR VE NE İŞE YARAR?
Mali kurallar, devletin gelir-gider dengesine dair önceden belirlenmiş sayısal sınırlamalardır. 4 ana türü vardır:
- Bütçe Dengesi Kuralları (BBR): Devletin harcaması, gelirini geçemez.
- Borç Kuralları (DR): Toplam kamu borcu, GSYH’nin belli bir oranını aşamaz.
- Harcama Kuralları (ER): Devletin harcamaları sınırlanır.
- Gelir Kuralları (RR): Devlet gelirleri belli bir sınırda tutulur.
NE KADAR ETKİLİ?
- Mali kural uygulayan ülkelerde enflasyon ortalama 1,92 puan düşüyor.
- Bu etki istatistiksel olarak anlamlı, yani tesadüf değil.
- Sonuçlar, farklı zamanlar, farklı ölçüm teknikleri ve farklı ülke örnekleriyle test edildiğinde de geçerliliğini koruyor.
Kural Türlerine Göre Etki:
| Kural Türü | Ortalama Enflasyon Düşüşü | Etki Gücü |
|---|---|---|
| BBR (Bütçe Dengesi) | –2.9 ila –3.5 puan | En güçlü |
| DR (Borç Kuralı) | –1.7 ila –3.2 puan | Güçlü |
| ER (Harcama Kuralı) | –1.0 ila –2.0 puan | Orta |
| RR (Gelir Kuralı) | Anlamsız ya da hafif pozitif | Zayıf |
Yorum: Açıkça görüldüğü gibi, enflasyonla mücadelede en etkili araçlar, devletin açık vermesini veya fazla borçlanmasını engelleyen kurallar.
ÜLKELERE GÖRE FARKLILIK GÖSTERİYOR MU?
Evet, çok net bir şekilde.
| Ülke Grubu | Ortalama Etki |
|---|---|
| Gelişmiş Ülkeler | Anlamsız (zaten enflasyon düşük ve kurumlar güvenilir) |
| Gelişen Ülkeler | –5 ila –7.5 puan |
| Düşük Gelirli Ülkeler | –2 ila –3 puan |
Yorum: Mali kurallar özellikle kurumları zayıf olan ülkelerde daha fazla işe yarıyor. Çünkü bu kurallar, eksik olan güveni telafi ediyor.
ZAMANLA ETKİ AZALIYOR MU?
Evet, kuralların etkisi zamanla azalıyor. En yüksek fayda ilk birkaç yılda görülüyor.
- İlk 1–3 yılda: Etki güçlü
- 4–5 yılda: Hâlâ etkili ama zayıflıyor
- 10 yıl sonra: Etki istatistiksel olarak yok
Yorum: Kurallar başlangıçta beklentileri düzeltiyor ama zamanla ya unutuluyor, ya da siyaseten esnetiliyor.
ENFLASYON ÇOK YÜKSEKSE NE OLUYOR?
- Eğer başlangıçta enflasyon %15’in üzerindeyse, mali kurallar işe yaramıyor.
- Çünkü yüksek enflasyon ortamında insanlar zaten kurallara güvenmiyor.
Yorum: Mali kurallar kriz çözme aracı değil; kriz öncesinde disiplin sağlayan bir “önleyici fren” mekanizmasıdır.
MERKEZ BANKASI GÜVENİLİRSE ETKİ NE OLUR?
En iyi sonuç, mali kural ile güçlü bir merkez bankasının birlikte çalışmasıyla ortaya çıkıyor.
| Uygulama | Ortalama Enflasyon Düşüşü |
|---|---|
| Yalnız Mali Kural | –1.9 puan |
| Yalnız Güvenilir Merkez Bankası | –1.6 puan |
| İkisi birlikte | –3.8 puan |
Yorum: Koordinasyon şart. Maliye disiplini ile para politikası birlikte çalışmazsa enflasyonla tam mücadele mümkün değil.
SONUÇLAR VE POLİTİKA ÖNERİSİ
- Sadece faiz artırmak yetmez. Kamu maliyesinde disiplin olmazsa merkez bankaları ne yaparsa yapsın enflasyon kalıcı olur.
- Gelişmekte olan ülkeler için mali kurallar hayati. Çünkü bu ülkelerde yatırımcı güveni kırılgan, kurumlar zayıf.
- Bütçe ve borç kuralları en güçlü araçlar. Harcama ve gelir kuralları ikincil önemde.
- Mali kurallar tek başına değil, merkez bankasıyla eşgüdüm halinde uygulanmalı.
- Kuralların sadece varlığı değil, ne kadar sürdüğü ve ne kadar uygulandığı da önemli.
SON SÖZ
Bugünkü Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomiler için bu araştırma net bir uyarı niteliği taşıyor. Faiz indirimleri, vergi düzenlemeleri ve bütçe açıkları konuşulurken, kurallı mali disiplin olmadan dezenflasyon mümkün değil. Eğer kamu harcamaları kontrol altına alınmazsa, para politikası da bir noktada etkisizleşir.
Mali kurallar; seçim dönemlerine, popülist harcamalara veya kısa vadeli gelir arayışlarına karşı bir “kurumsal fren” sağlar. Ancak bu frenin işe yaraması için hem tasarımı sağlam, hem de uygulaması şeffaf ve sürekli olmalıdır.
Enflasyon sadece para değil, aynı zamanda politika güveni ve kurumsal disiplin meselesidir. Mali kurallar, bu güvenin inşa araçlarından biridir.
