BS Ekonomi Bağımsız Medyasını Destekleyin
Eğer abone iseniz giriş yapınız.
TEMMUZ ORTASI, her şeyin ortaya döküldüğü zamandır. Plajda bu, modaya uygun olarak değişen ölçüde cüretkâr mayolar giymek anlamına gelir; bazıları aşırılıkla rahatsız edici arasında gidip gelir. Şirket yönetim kurullarında ise bu dönem, “yaz kazanç sezonu” adı verilen bir tür kurumsal teşhir ritüelini ifade eder. Yılın ikinci çeyreğine ait finansal sonuçlar önümüzdeki haftalarda yavaş yavaş açıklanacak. Nisan ayında işler oldukça kötü görünüyordu. Başkan Donald Trump, ticaret savaşını başlatmış, bu da borsaları aşağı, tahvil faizlerini yukarı çekmişti. Artan maliyetler ve yavaşlayan ekonomik büyüme, şirketlerin kârlarını tehdit ediyordu. Minik bir mayo giyip ortalıkta dolaşmak sizi çıplak hissettiriyor mu? Bir de düşen kârlarla ilgili analist sorularına canlı yayında yanıt vermeyi deneyin.
Ancak nihayetinde patronların utanacak pek bir şeyi olmadı. Trump, piyasa baskıları karşısında geri adım attı ve çoğu tarifeyi 90 günlüğüne erteledi. Tahvil yatırımcıları da geri çekildi. Amerikan büyük şirketlerini temsil eden S&P 500 endeksi tüm kayıplarını telafi etti ve üzerine çıktı. Evet, FactSet’e göre (bir veri sağlayıcısı) S&P 500 şirketlerinin ikinci çeyrek yıllık kâr artışı beklentisi, mart sonunda %9 iken %5’e geriledi. Ancak yine de birçok yönetici önümüzdeki haftalarda rekor kârlarla övünebilecek durumda.
Yine de, “sırada ne var?” sorusu sorulduğunda bir miktar rahatsızlık hissedebilirler. Kârlar üzerindeki baskı artıyor. Trump tarifelerin ertelemesini 1 Ağustos’a kadar uzatmış olsa da, Amerika’nın ticaret ortaklarını daha fazla gümrüğe hazırlıklı olmaları konusunda uyardı. 8 Temmuz’da, Trump kırmızı metale %50 gümrük vergisi tehdidinde bulunduktan sonra, Amerika’da bakır vadeli işlemlerinin fiyatı %13 sıçradı. Günler önce ise yaklaşık 4,5 trilyon dolarlık kamu borcunu artıracak bir bütçe yasasını imzalamıştı. Bu da herkesin borçlanma maliyetini zamanla (ve tahvil yatırımcıları harekete geçerse hızlıca) artırabilir.
Şirketlerin ithalat ve borçlanma maliyetleri üzerinde pek kontrolü yok. Ancak emek maliyetini sınırlayabilirler. Yatırımcıları rahatlatmak için birçok şirket son dönemde tam da bu sınırlama sinyallerini vermeye başladı. 2 Temmuz’da Microsoft, yazılım devinin toplam çalışanlarının %4’üne denk gelen 9.000 kişiyi işten çıkaracağını duyurdu. Bu, Mayıs ayındaki 6.000 kişilik işten çıkarmalara ek olarak gerçekleşti. O ay Walmart da çalışanlarını 1.500 kişilik işten çıkarmalara hazırlıklı olmaları konusunda uyarmıştı. Haziran ayında ise BlackRock, Citigroup, Disney ve Procter & Gamble, “basitleştirme”, “stratejik yeniden yapılanma” gibi ifadelerle işten çıkarmalar gerçekleştirdi.
İşe yerleştirme şirketi Challenger, Gray & Christmas’a göre, Amerikan şirketleri bu yıl şu ana kadar toplam 439.000 işten çıkarma planı duyurdu. Geçen yılın aynı döneminde bu rakam 400.000’in altındaydı. 2 Temmuz’da insan kaynakları firması ADP tarafından yayınlanan ve yakından takip edilen istihdam raporu, Amerikan şirketlerinin haziran ayında net 33.000 kişiyi işten çıkardığını gösterdi. Ertesi gün açıklanan resmi veriler tabloyu biraz daha olumlu çizdi, ancak bunun büyük kısmı kamu ve sağlık sektöründeki istihdam artışından kaynaklandı.
Şirket çalışanları daha fazla işten çıkarmaya hazırlıklı olmalı. Eğer inovasyon Amerika Inc.’in en güçlü süper gücüyse, iş gücünü zayıf tutmadaki acımasızlık da ikinci sırada yer alır—özellikle Avrupa veya Japonya gibi daha “şefkatli” kapitalizm örnekleriyle kıyaslandığında.
İlk bakışta, kurumsal Amerika’nın işten çıkarma konusunda diğer zengin ekonomilerdeki işletmelere kıyasla daha istekli olduğu söylenemez. Son on yılda S&P 500 şirketlerinin dörtte üçü, en az bir yıl boyunca çalışan sayısında azalma yaşadı. Aynı oran, Avrupa’nın STOXX 600 endeksi için de geçerli. 24 yılın 9’unda Avrupa’da, 7’sinde Amerika’da endeks genelinde çalışan sayısı azaldı. Avrupa’daki büyük şirketlerin dörtte biri bugün 10 yıl öncesine kıyasla daha az çalışana sahipken, bu oran Amerika’da beşte bir.
Asıl fark şu: Amerikan şirketleri Avrupa’dakiler kadar küçülme yaşarken, çok daha sağlam bir büyüme yakaladılar. 2014 ile 2024 arasında S&P 500 şirketlerinin toplam gelirleri, enflasyona göre ayarlandığında %20’den biraz fazla arttı. STOXX 600 şirketlerinin gelirleri ise aynı oranda azaldı. Amerikan büyük şirketlerinin yarısından fazlasında satışlar, çalışan sayısından daha hızlı arttı. Bunlardan 27’sinde ciro yükselirken çalışan sayısı düştü. Karşılaştırıldığında, Avrupa’daki büyük şirketlerin üçte ikisinde gelirler, personel sayısından daha yavaş arttı.
Uygun fırsat bulunduğunda iş gücünü budama eğilimi, Amerika’nın en atılgan sektöründe çok daha belirgin. 2016’dan bu yana, S&P 500’ün bilgi teknolojileri devlerinin toplam yıllık satışları sadece bir kez düşerken, çalışan sayıları dört kez azaldı. Meta, 2022’deki 86.000 kişilik zirveye kıyasla geçen yıl sonunda 12.000 daha az çalışana sahipti. 2024 yılında her bir çalışan ortalama 2,2 milyon dolar gelir sağladı; bu rakam üç yıl önce 1,4 milyon dolardı. Ocak ayında Meta CEO’su Mark Zuckerberg, sosyal medya imparatorluğunu bir yapay zekâ (AI) gücüne dönüştürmeye çalışırken, çalışanları performans sıralamasına göre değerlendirip en kötü %5’lik kesimi işten çıkarma sözü verdi.
Bilgisayar diyor ki: Kovuldun
Yapay zekâda, özellikle de yarı özerk AI ajanlarında yaşanan gelişmeler, patronların eline çok daha büyük bir balta verecek. CEO’lar sabırsızlanıyor. Nisan ayında, e-ticaret yazılımları üreten Shopify’ın CEO’su Tobi Lütke, çalışanlarına şunu söyledi: “Yeni insan ya da daha fazla kaynak istemeden önce, AI kullanarak bu işi neden yapamayacağınızı açıklayın.” Geçen ay Amazon CEO’su Andy Jassy, beyaz yaka çalışanlara, yapay zekânın önümüzdeki yıllarda şirketin kurumsal iş gücünü azaltacağını duyurdu.
Amerikan şirketlerinde bir sonraki durgunluk yaşandığında—ki er ya da geç yaşanacak—bu tür açıklamalar çoğalacak. Şirketler, işten çıkarmaların daha kabul edilebilir olduğu resesyon dönemlerini, emek tasarrufu sağlayan teknolojileri devreye almak için kullanabilir. AI çok büyük bir iş gücü tasarrufu sağlamasa bile, CEO’lar için personel azaltma planlarını meşrulaştıran kullanışlı bir kılıf işlevi görecektir. Kârsız çıplaklık yerine her şey yapılır.
