Xi Jinping, fiyat savaşlarına “savaş” açtı.

Ne yazık ki, Çin liderinin bu savaşlardan sorumlu olan politikalar genellikle bizzat kendisine ait.

Şirketler fiyatları artırıp müşterilerini “kazıkladığında”, birçok hükümet şikâyet eder. Bazıları müdahale etmeden duramaz. Ancak günümüz Çin’inde bunun tam tersi yaşanıyor. Devlet, Mayıs ayında otomobil üreticilerini fiyatları yükselttikleri için değil, düşürdükleri için uyardı. “Bu fiyat savaşının kazananı yok,” dedi — artık 8.000 doların altında çevik bir elektrikli otomobil alabilen mutlu müşterileri görmezden gelerek.

Savaşlarda olduğu gibi, kullanılan yöntemler de sonuçlar kadar sarsıcı olabiliyor. Pek çok Çinli üretici, sıfır kilometre araçları bayilere çok ucuza satıyor ve bayiler de bunları “kullanılmış” olarak yeniden piyasaya sürüyor. Her ne kadar kulağa ters gelse de bu yöntem, otomobil üreticilerinin piyasayı bölmesine olanak tanıyor: sıfır kilometre ancak “kullanılmış” görünen araçlar fiyat hassasiyeti olan müşterilere sunulurken, aynı araçların daha pahalı versiyonları diğer herkese satılıyor. Çin’in resmi gazetesi People’s Daily, “Fiyatları düşürmenin bu kamufle yöntemi piyasa düzenini bozuyor,” diyerek şikayet ediyor. Otomobil üretimi ekonominin zarar gören tek alanı değil: Mayıs ayında Çin’de 30 büyük endüstriden 25’inde fabrika çıkış fiyatları yıllık bazda düşüş gösterdi. Sekiz sektörde –kömür madenciliği ve çelik üretimi dahil– bu düşüş otomobillerden bile daha sertti. Çin’in dev sanayi makinesinde ortalama fiyatlar üst üste 32 aydır geriliyor.

Son yıllarda imalat yatırımları –özellikle yüksek teknoloji alanındakiler– Çin’in uzun süren emlak krizine rağmen zorluklarla mücadele eden ekonomisinin parlak noktalarından biri olmuştu. Ancak sanayi ürün fiyatlarındaki ve kârlılıktaki hızlı düşüşler, bu sermaye harcamalarının sürdürülebilirliği konusunda şüphe yaratıyor. Elektrikli araçlar, lityum iyon piller ve güneş panelleri gibi sektörler, emlak sektörünün yarattığı büyük boşluğu dolduracak yeni büyüme motorları olarak görülüyordu. Ancak şimdi bu sektörler de deflasyon motorlarına dönüşmüş durumda.

Hükümet bu durumu tanımlamak için yeni bir kelime kullanıyor: “neijuan” yani “iç büzülme”. Bu kavram uzun süredir, öğrenciler ya da çalışanlar arasında yaşanan ve herkesin daha çok çabalaması nedeniyle ekstra çabanın getiri sağlamadığı yarışları tanımlamak için kullanılıyor. Geçtiğimiz yıl bu terim, firmalar arası acımasız rekabeti tanımlamak için kullanılmaya başlandı. Temmuz 2024’te, Komünist Parti’nin en güçlü 24 kişisinden oluşan Politbüro’nun bir açıklamasında yer aldı. Aralık ayında ise ekonomik politikaların yönünü belirleyen Merkezi Ekonomik Çalışma Konferansı’nın sonuçlarında tekrar görüldü. Parti dergisi Qiushi, 1 Temmuz tarihli sayısında “‘İç büzülmeci’ rekabet büyük zarara yol açtı ve acilen etkin biçimde düzeltilmesi gerekiyor,” ifadesini kullandı.

Peki, en fazla “iç büzülme” hangi sektörlerde yaşanıyor? Çinli menkul kıymetler şirketi Shenwan Hongyuan’dan Zhao Wei’ye göre bu durumdan en çok elektrikli makineler, çelik üretimi ve çimento, seramik, cam gibi ürünler etkileniyor. Bu sektörlerde geçen yıl fiyatlar ulusal ortalamanın üzerinde düştü. Aynı zamanda bu alanlarda olağanüstü seviyede atıl kapasite de bulunuyor. Zhao’ya göre, otomobil ve tütün dahil olmak üzere 15 sektörde daha düşük kâr artışı, hızla artan borçlar, düşen fiyatlar veya düşük kapasite kullanımı gibi “iç büzülme” eğilimleri gözleniyor.

“Aslında iç büzülme” yeni bir sorun değil. 2012 ile 2016 arasında Çin, dört buçuk yıl boyunca fabrika çıkış fiyatlarının düşmesiyle karşı karşıya kaldı. Buna karşılık olarak, Çin lideri Xi Jinping “arz taraflı yapısal reform” adını verdiği bir politika başlattı. Bu reformun temel amacı, talebi artırmak yerine arzı kısıtlayarak fiyatları yükseltmek ve kârlılığı geri getirmekti. People’s Daily gazetesindeki isimsiz bir kaynağa göre, Çin iki masalık yemek hazırlamıştı ama yalnızca bir masa dolusu misafiri vardı. Misafirler ne kadar yerse yesin, her şeyi bitiremiyorlardı.

Bu yemekleri kaldırmak için Çin’in planlama kurumu, çelik gibi arz fazlası olan sektörlerde üretim kotaları ve kapasite kesintileri getirdi. Rekabeti azaltmak amacıyla birleşmeler ve satın almalar teşvik edildi. Kömür madenlerinin yılda sadece 276 gün çalışmasına izin verildi. Yetkililer enerji verimliliği ve çevre kirliliği standartlarını sıkı bir şekilde uygulayarak eski ve kirli tesislerin kapanmasını sağladı. Politika başarılı sayıldı: Çelik fiyatları ve kâr marjları arttı. Sanayi genelinde fabrika çıkış fiyatları Eylül 2016’da düşmeyi bıraktı ve 2017’nin başlarında %7’den fazla yükseldi.

Yine aynı oyunun tekrarı mı? 1 Temmuz’daki toplantıda Xi Jinping, “düzensiz rekabetin” düzenleneceğini ve “geri kalmış üretim kapasitelerinin düzenli şekilde tasfiye edileceğini” vaat etti. Hükümet, müşterilere fazla iyi fırsatlar sundukları için otomobil üreticilerini azarlamanın yanı sıra, güneş paneli endüstrisine de “öz disiplin” çağrısında bulundu. Yıl sonunda 33 panel üreticisi, üretime üst sınır, fiyatlara alt sınır getirme sözü verdi. Hükümet aynı zamanda çelik sektöründe “kör genişlemeyi” önlemek için “üç yapma” kuralını getirdi: sipariş olmadan üretme, zararına satış yapma, kesin ödeme yoksa sevkiyat yapma. Yerel yönetimlere, yatırım teşviklerinde veya yerel şampiyonları koruma çabalarında aşırıya kaçmamaları talimatı verildi. Gavekal Dragonomics’ten Thomas Gatley’e göre, Çin ana karasında işlem gören 6.300’den fazla halka açık firma geçen yıl toplamda 195 milyar yuan (27 milyar dolar) sübvansiyon aldı; bu, bir önceki yıla göre %13 daha az.

Ancak bu müdahaleler 2010’lardakiler kadar cesur değil. Morgan Stanley’den Robin Xing’e göre bunun nedeni hedeflerin değişmiş olması. 2015–17 yılları arasında aşırı kapasite sorunu yaşayan sektörler genellikle büyük kamu işletmeleriydi. Yönlendirilmesi kolaydı ve sektör daraldığında genellikle en büyük kazananlar da onlar olurdu. Üretim kısıtlamaları ve çevre standartları nedeniyle piyasadan çekilen küçük şirketler genellikle kirli ve ucuz teknoloji kullanan özel firmalardı.

Bugün “iç büzülme” yaşayan birçok sektör, bu kadar kolay yönlendirilemeyen özel firmaların liderliğinde. Elektrikli araçlar ve güneş panelleri örneğin, ileri teknoloji kullanan ticari şirketlerin hâkimiyetinde. Bazı sektörler ise zaten orijinal arz taraflı reformların yer açmaya çalıştığı yeni büyüme motorları arasında yer alıyor. People’s Daily’de 2016’da isimsiz kaynakların dediği gibi: “Yeni itici güçler güçleniyor, ama eski gitmeden yenisi gelemez.”

Ayrıca, aşırı kapasitenin bir kısmı Xi Jinping’in Çin’in sanayi gücünü koruma arzusu nedeniyle kaçınılmaz. Çin lideri, kimse almasa bile, imalatın ülkenin ekonomik çıktısındaki payını sabit tutmak istiyor. Yerel yönetimler onun bu isteğini yerine getirme yarışına girdikçe sorun daha da kötüleşiyor. Geçtiğimiz yıl düzenlenen bir ekonomi ve iş dünyası liderleri sempozyumunda, Xi Jinping’e “yeni üretken güçler” yaratma çağrısının her yerel hükümetin kendi bölgesinde bu gücü üretme çabasına girerek “iç büzülme” yaratabileceği uyarısı yapıldı.

Çin’in bu sorunlarının bir kısmı da ekonomideki talep eksikliğinden kaynaklanıyor. Tüketici güveni düşük; hane halkı tasarruf oranı (kullanılabilir gelirin %31’inden fazlası) yüksek; bu tasarrufların daha azı emlak piyasasına akıyor. Bu yılın ilk beş ayında haneler, yeni konutlara 2021’in aynı dönemine kıyasla yarısından daha az harcama yaptı.

Xi Jinping’in on yıl önceki başarılı reformları, talebi artıran başka politikalar sayesinde başarıya ulaştı. Bunlar arasında Çin şehirlerindeki gecekonduların modern dairelerle değiştirilmesine yönelik pahalı projeler vardı. Hükümet yeniden emlak piyasasını istikrara kavuşturabilirse, tüketici güvenini tazeleyip harcamayı artırabilirse, Çin’in aşırı kapasite sorunlarının bir kısmı ortadan kalkabilir. Diğerleri ise daha katlanılabilir hâle gelir. Büyüyen sektörlerdeki fiyat artışları, diğer yerlerdeki deflasyonist baskıları telafi edebilir; yeni alanlardaki istihdam artışı, aşırı büyüyen sektörlerdeki işten çıkarmaların acısını hafifletebilir. Xing’in deyimiyle: “Güçlü bir talep tarafı temeli olmadan, en iyi tasarlanmış arz tarafı önlemler bile reflasyon yaratmada yetersiz kalabilir.” Çin’de birçok sektör iki masa dolusu yemek hazırladıysa, hükümet artık daha fazla misafiri davet etmeli.