BS Ekonomi Bağımsız Medyasını Destekleyin
Eğer abone iseniz giriş yapınız.
Mucizevi parça başı iş ekonomisi istihdamı ayakta tutuyor
Çin’in ihracat makinesi %145’lik tarifelerin baskısı altında sendeledikçe işler risk altına giriyor. Goldman Sachs adlı bankaya göre, yaklaşık 16 milyon işçi Amerika’ya gönderilecek malların üretiminde yer alıyor. Başka bir banka olan Nomura ise, bu şokun ekonomi genelinde yayılmasıyla birlikte, kısa vadede 5,7 milyon ve uzun vadede 15,8 milyon iş kaybı olabileceğini öngörüyor.
Çinli liderler, bu darbeyi hafifletmek için kolları sıvamış durumda. 25 Nisan’daki Politbüro toplantısında, tarifelerden etkilenen firmalara işsizlik sigortası primlerinin iadesinin artırılacağı taahhüt edildi. Ancak başka bir işgücü kurtarıcısı daha var: devasa parça başı iş ekonomisi. Gerçekten de Donald Trump’ın yürüttüğü ticaret savaşı, Komünist Parti tarafından uzun süredir kuşkuyla bakılan başına buyruk bir sektörden, daha güçlü bir sosyal güvenlik ağına sahip, devlet onaylı dünyanın en büyük çevrim içi iş gücüne dönüşümünü tamamlayabilir.
Parti, parça başı iş ekonomisine yöneliyor çünkü bu alan devasa boyutta: devlet denetimindeki sendika federasyonuna göre, teslimat hizmetleri ve araç çağırma gibi “yeni istihdam biçimlerine” dayanan 84 milyon kişi var. Hükümet, serbest çalışanlar ve yarı zamanlı çalışanları da içeren daha geniş bir “esnek çalışan” kategorisinden söz ediyor ve bu sayı 200 milyona ulaşıyor. Her iki rakam da şehirlerdeki devlet işletmelerinde çalışan 54 milyon kişiden çok daha yüksek ve toplam 734 milyonluk iş gücünün büyük bir bölümünü oluşturuyor. Teslimat şirketi Meituan, yılda 11 milyar dolar kazanan 7,5 milyon kurye çalıştırıyor. Sürücüler çoğunlukla yorucu işlerini guodu—bir akarsuyu geçmek için geçici bir iş—olarak tanımlıyor.
Bay Wan bu konuda tipik bir örnek. 36 yaşındaki Wan, ulaşabileceği en yüksek maaşı veren işi aradı ve yemek teslimatı yapan sürücülerin ayda 10.000 yuan kazanabildiğini gördü. Her gün sabah 6’dan akşam 9’a kadar Pekin’de scooter’ıyla mekik dokuyor. “Şu anda her kuruş önemli,” diyor. Kuryeler kamuoyunun gözünde belirgin bir yer tutuyor. Orta yaşlı bir yazılımcının teslimat sürücüsüne dönüşmesini konu alan “Upstream” adlı yeni bir film, bu kesimi büyük ekrana taşıdı.
Parti için sevindirici olan, bu devasa parça başı iş ekonomisinin ticaret çatışmalarına ve yıllardır süren zayıf tüketici güvenine rağmen büyümeye devam etmesi. Meituan’ın genellikle üçüncü taraf sözleşmeli firmalar aracılığıyla istihdam ettiği iş gücü, 2021’e kıyasla %41 büyüdü (bkz. grafik). Mart ayında firma yöneticileri hem yemek hem alışveriş teslimatında sağlıklı büyüme beklediklerini açıkladı. Şirketin satışlarının 2027’ye kadar her yıl yaklaşık %15 artması bekleniyor. Benzer şekilde, araç çağırma lisanslarının sayısı 2020’deki 2,9 milyondan 2024’te 7,5 milyona fırladı (bkz. grafik).
Parti için daha da faydalı olan şey ise, rakip firmalar arasındaki destansı pazar payı mücadelesinin, ticaret savaşıyla eş zamanlı olarak bir istihdam savaşını da tetiklemesi. 21 Nisan’da yemek teslimatı sektörüne yeni giren e-ticaret firması JD.com, Temmuz sonuna kadar 100.000 yeni sürücü alacağını açıkladı. Tüketicilere yönelik fiyat indirimleri ile daha yüksek iş gücü maliyetlerinin birleşimi, yatırımcıları korkuttu ve hisse fiyatlarında düşüşe neden oldu. Ancak daha fazla iş ve bir tür sosyal güvenlik ağı, tam da partinin istediği şey.
Parça başı iş ekonomisinin mucizevi kurtarıcı özellikleri, bu sektörün arkasındaki şirketlerin siyasi olarak yeniden kabul görmesine yol açıyor. 2020’de başlayan daha geniş kapsamlı bir baskı dalgasının parçası olarak, bu platformlar “sermayenin düzensiz genişlemesi”nin parçası olarak kınanmıştı. Gavekal Dragonomics danışmanlık şirketinden Tilly Zhang’a göre, liderler bu firmaları “kumdan kaleler” olarak görüyordu. Ancak parti, işlerin ve tüketimin de önemli olduğunu fark etti. Dönüşüm 2023’te başladı; Başbakan Li Qiang, platform şirketlerini talep ve istihdamda “giderek belirginleşen” rolleri nedeniyle övdü. Artık hükümet, parça başı iş ekonomisini ekonomik çöküşlere karşı bir tampon olarak açıkça benimsiyor.
Bu benimseme o kadar güçlü ki, hükümet parça başı iş ekonomisi şirketlerini adeta bir gölge sosyal güvenlik sistemi kurmaları için teşvik ediyor. Şubat ayında JD.com sürücülerine sosyal güvenlik hakları sundu. Meituan, 2025’in ikinci çeyreğinde başlayacak bir pilot programla, kuryelerine “kademeli olarak” sosyal güvenlik sağlamaya başlayacağını açıkladı. Hükümeti etkilemek isteyen şirketler, sürücüler için dinlenme istasyonları, yemekler ve sübvansiyonlar için yatırım yapıyor, diyor bir ekonomist.
Beğenilmeyecek ne var? En büyük soru şu: Sonunda bedeli kim ödeyecek? Emeklilik maaşı ve sağlık sigortası işçilere cazip geliyor, ancak doğrudan ya da dolaylı olarak maaşlardan kesiliyorsa, o kadar da cazip olmayabilir. JD.com hem işveren hem çalışan paylarını devlet tarafından işletilen bir sisteme yatıracağını söylüyor. Ancak sosyal medyada şüphecilik yaygın. Bu sistemle ilgili sorulan sorulara bazı sürücüler “yün yine koyunun sırtından gelir” deyimini kullanarak yanıt veriyor—hiçbir şey bedava değildir.
Meituan’ın geçen ay uygun sürücüler için emeklilik primi ödemelerinin yarısını karşılamaya başladığı güneydeki Quanzhou kentinde, 30 yaşındaki Bay Lai ilgilenmediğini söylüyor. Bir alışveriş merkezinin önünde scooter’ına oturmuşken şöyle diyor: “Biz yaşlandığımızda, iş gücü çok daha küçük olacak ve onların ödediği emeklilik primleri bizim nesli desteklemeye yetmeyecek.”
Parça başı iş ekonomisi şirketleri üzerindeki sosyal yük fazla artarsa, bu yükün altından kalkmaları mali açıdan zor olabilir; hisse fiyatlarındaki çöküşün nedeni de bu. Devlet, bu çalışanların esnekliğini korumalı ve onlara gelir aktarmanın yeni yollarını düşünmeli, diye uyarıyor ekonomist. Aksi takdirde, tüketici teknolojisi şirketleri ve onlarla birlikte sürücülerin işleri de ortadan kalkabilir—tıpkı ticaret savaşının imalat sektöründeki istihdamı zedelemesi gibi. Uzun vadede teknoloji de parça başı iş ekonomisinin iş yaratma kapasitesini tehdit ediyor. Meituan, otonom araçlar ve dronlar ile teslimatın öncülüğünü yapıyor; bunların sırasıyla 4,9 milyon ve 1,45 milyon siparişi tamamladığı belirtiliyor.
Yine de parça başı iş ekonomisinin hikâyesi, ticaret savaşının Çinli yöneticileri nasıl adapte olmaya zorladığının bir örneği. Yöneticiler, dünyanın ihtiyaç duyduğu yarı iletkenleri üreten yüksek teknoloji işçilerini hayal ediyor olabilir. Ancak ellerinde olan şey, scooter’larıyla etrafta dolaşarak anında acıkan tüketicilere yemek taşıyan düşük teknolojili bir insan ordusu. Bu, gösteriyi sahnede tutuyor. Bu durum sürücüler için de geçerli. Teslimatla geçen bir yılın ardından Bay Lai yeni bir yöne gidiyor. Doğu’daki Yiwu kentinde bir akrabasının yönettiği fabrikaya katılıp Amazon’da mal satacak. Ticaret savaşının yakında sona ereceğini öngörüyor. Ancak eğer yanılıyorsa, yeniden scooter’ına binecek.
Kaynak: The Economist
