Şirketler neden “katmanlarını azaltıyor”?

Orta kademe yöneticiler hiçbir zaman kolay bir hayat yaşamaz. Astları, onların kurumsal merdiveni tırmanmalarına içerler. Şirket stratejisi başarısız olduğunda ise üst yönetim onları suçlar. Kamuoyunda kurumsal şişkinliğin sembolü olarak görülürler; saygıdan çok hicvin konusudurlar. Stres ve tükenmişlik onların kaderidir.

Ama son dönemde işleri özellikle zorlaştı. Birçoğu işini kaybediyor. Ağustos’ta Google, üçten az kişilik ekipleri yöneten yöneticilerinin %35’ini işten çıkardığını açıkladı. Eylül’de serbest çalışma pazarı Fiverr, yapay zekâya (AI) daha fazla odaklanmak için yöneticileri azaltacağını söyledi. Amazon, verimliliği artırma çabasıyla yıl boyunca kesintiler yaptı; sonuncusu temmuzda bulut bilişim birimindeydi. Meta’nın patronu Mark Zuckerberg ise 2023’ten beri “yöneticileri yöneten yöneticilerden” şikâyet ediyor.

Üstelik bu sadece teknoloji sektörüyle sınırlı değil. Bu yıl şimdiye kadar S&P’nin küresel borsa endeksindeki şirketlerin kazanç çağrılarında “yönetim katmanlarını azaltma”ya ilişkin ifadeler 98 kez geçti; bu, 2022’nin tamamına göre iki kat daha fazla. Listeye İsviçre bankası UBS, İngiliz tüketim malları şirketi Reckitt Benckiser ve Fransız endüstriyel gaz üreticisi Air Liquide dahil. Peki bu “patronsuzlaştırma” furyasının arkasında ne var?

Bir açıklama basit: belirsiz ekonomik ortamda şirketler maliyet kesiyor. Atlanta Fed ve İngiltere Merkez Bankası gibi kurumların yürüttüğü anketler, birçok yöneticinin işe alımları kısmayı ve yatırımları azaltmayı planladığını gösteriyor. Nedenlerden biri de Başkan Donald Trump’ın sürekli değişen gümrük tarifesi rejimini anlamakta zorlanmaları.

Bir diğer neden pandemiyle bağlantılı. Covid-19 ilk vurduğunda şirketler çalışanlarını ücretsiz izne çıkardı. Ardından, özellikle teknoloji firmaları, e-ticaret ve dijital hizmetlere yönelik talebi karşılamak için işe alım yarışına girdi. Yeni çalışanları denetlemek için yeni yöneticilere ihtiyaç vardı. Aynı zamanda şirketler aşırı terfi uyguladı. McKinsey’den Bryan Hancock’un belirttiğine göre, iyi elemanlarını elde tutmak isteyen şirketler, yalnızca bir veya iki kişiyi yönetseler bile onlara yönetici unvanı verdi. Yönetici kadroları şişti. Amerika’nın Çalışma İstatistikleri Bürosu 425 geniş meslek kategorisini takip ediyor. 2019–2024 arasında en hızlı büyüyen ilk on kategoriden beşi yönetim rolleriydi.

Şimdi şirketler fazlalıklardan kurtuluyor. Araştırma firması Live Data Technologies’in verilerine göre, covid sonrası işe alım dalgasının zirve yaptığı Kasım 2022’den bu yana, halka açık Amerikan şirketleri orta kademe yönetici pozisyonlarını ortalama %3 civarında azalttı. Yönetici olmayan çalışan sayıları da benzer şekilde düştü. Fakat pandemi sırasında işe alımların arttığı teknoloji ve sağlık sektörleri, orta kademe yöneticileri diğer personelden daha hızlı tasfiye etti. Perakende gibi diğer covid’den etkilenen alanlarda ise hem sıradan çalışanlar hem de onların amirleri büyük oranda kaybedildi.

Peki yeni iş yiyici olarak görülen yapay zekâ ne durumda? Amazon ve Walmart dahil birçok firma, teknolojiyi kullandıklarını anlatırken aynı zamanda yöneticileri işten çıkarıyor. Ama bu tasfiyelerin ChatGPT ile pek ilgisi yok gibi görünüyor. The Economist, Live Data Technologies’in sektör bazlı çalışan verilerini, Amerika Nüfus Bürosu’nun Business Trends and Outlook Survey verileriyle karşılaştırdı. Bu anket, firmalara son iki haftada AI kullanıp kullanmadıklarını soruyor. Analiz, AI kullanımıyla yönetim katmanlarının azaltılması arasında herhangi bir ilişki ortaya koymadı.

Bu ileride değişebilir. Uzun zamandır teknoloji bazı yönetim görevlerini devralıyor: bilgiyi yaymak, çalışanları izlemek gibi. McKinsey’in anketine göre, yöneticiler zamanlarının yaklaşık dörtte birini idari işlere harcıyor. Bunlar da dönüşüme açık görünüyor.

Ama şimdilik yapay zekâ orta kademe yöneticilerin dostu olabilir. Harvard Business School’dan Raffaella Sadun, etkin orta kademe yöneticilerin kurumsal eğitimlerin benimsenmesini artırabileceğini, özellikle de çalışanlarını yeni teknolojiyi kullanmaya ikna etmeye çalışan şirketlerde bunun önemli olduğunu vurguluyor. Eğer şirketler çalışanlarının AI üzerine yoğunlaşmasını istiyorsa, orta kademe yöneticilerini biraz daha elde tutmaları akıllıca olabilir. ■