Borç, Enflasyon ve Fed
- Amerika’nın ezici borç yükü hakkında yıllardır uyarıda bulunuyorsunuz. Trump’ın vergi ve harcama vaatlerinin bu gidişatı nasıl etkileyeceğini düşünüyorsunuz? Bu sefer durum her zamankinden daha hassas mı?
Evet. Kötüleşen durum yıllarca süren aşırılıklardan kaynaklanıyor; tıpkı ömür boyu yağlı yiyecekler yiyip sigara içmenin sonuçları gibi. Biriken etkiler bugünkü koşulları ortaya çıkardı ve yeni bütçeden kaynaklanan büyük aşırılıklar da muhtemelen yakın gelecekte borç kaynaklı bir kalp krizine yol açacak—ben üç yıl, bir iki yıl aşağı yukarı diyorum.
Açıklayayım.
Kredi dolaşım sistemi insan dolaşım sistemi gibidir; vücudun farklı bölümlerine besin taşır. Eğer kredi ve borç, borcu çevirmeye yetecek kadar gelir yaratmak için kullanılıyorsa sistem sağlıklı işler. Ama eğer borç ve faiz yükü gelirden hızlı büyürse, tıpkı damarlarda plak birikmesi gibi başka harcamaları sıkıştırır. Şu anda bu kolayca görülebiliyor. ABD hükümetinin faiz ödemeleri yılda yaklaşık 1 trilyon dolara ulaştı ve hızla artıyor, ayrıca 9 trilyon dolarlık borcun çevrilmesi gerekiyor. Bu, diğer harcamaları sıkıştırıyor. Bu ne kadar çok olursa, ülke borç kaynaklı bir ekonomik kalp krizine o kadar yaklaşır. Ayrıca mevcut borcun çokluğu ve bütçe açığını finanse etmek için yaratılan yeni borç arzı talebin çok üstünde olduğunda, bu da krizi derinleştirir. Önümüzdeki yıl federal hükümet yaklaşık 7 trilyon dolar harcayacak ve sadece 5 trilyon dolar toplayacak; yani faizi ödemek için satması gereken 1 trilyon dolar ve çevirmesi gereken 9 trilyona ek olarak yaklaşık 2 trilyon dolarlık borç daha satmak zorunda kalacak. Krediler kötüleştiğinde yatırımcılar bu varlıkları satmaya başlar. Bu, büyük borç döngüsünün travmatik son aşamasına girildiğinin klasik işaretidir. Bu aşamada merkez bankası, faizlerin yükselmesine izin verip borç temerrüdü krizini göze almak ile faizleri düşük tutmak için para basıp kimsenin almadığı borcu satın almak arasında karar vermek zorunda kalır. Bu da paranın değerini düşürür. Yine klasik olarak, merkez bankaları para basıp borç alımları yaptıktan sonra bu varlıklardan zarar eder; bu noktada hem merkez bankası hem de hükümet daha fazla borç almak zorunda kalır. Bu da daha da fazla para basılmasına yol açar. Tüm klasik ölçütlere göre büyük borç döngüsünün sonlarındayız ve politika yapıcılar politikaları değiştirmezse, borç ödemesi ve borç arz-talep sorunu birleşerek borç kaynaklı bir ekonomik kalp krizine yol açacak. - Trump, Fed Başkanı Jay Powell’ı kovmakla tehdit etti ve yakın zamanda Guvernör Lisa Cook’u görevden aldı. Borç bu kadar yükselirken Fed bağımsızlığını kaybederse bu ne kadar tehlikeli?
Merkez bankalarının siyasi liderlerden bağımsız olması geleneği, hükümet liderlerinin faizleri siyasi saiklerle gereğinden fazla düşürecekleri inancına dayanıyordu. Bu, borç sahiplerinin reel getirilerini düşürür ve borcu güvenilir bir varlık olmaktan çıkarır. Çünkü birinin borcu diğerinin varlığıdır. Fed’in bağımsızlığı azalırsa ve yatırımcılar faizlerin yapay olarak düşük tutulacağına inanırsa, bu paranın değerinde sağlıksız bir düşüşe yol açar. Bu dinamik, uluslararası yatırımcıların jeopolitik kaygılarla ABD tahvillerinden çıkıp altına yöneldiği bir dönemde yaşanıyor. Bu da büyük döngünün son aşamalarına girildiğinin klasik işaretidir. - Zayıflamış bir Fed, enflasyonun “ısınmasına” izin verirse bu tahviller, dolar ve Amerika’nın kredi itibarı için ne anlama gelir?
Bu, tahvillerin ve doların değer kaybetmesine yol açar. Eğer düzeltilmezse, bunlar etkisiz bir servet koruma aracı olur ve bildiğimiz parasal düzen çöker.
Trump’ın İş Dünyasına Müdahaleleri
4. Trump, Intel’de 10 milyar dolarlık hisseden “bedavaya” pay aldı, Nvidia ve AMD’nin Çin gelirlerini kesti, US Steel’de altın hisse uyguladı. Bunları Amerikan özellikleri olan devlet kapitalizminin erken işaretleri olarak görüyor musunuz?
Evet. Büyük Döngü’nün klasik bir parçası olarak, artan servet ve değer uçurumları sağ ve sol popülizmi artırır; bu farklılıklar demokratik süreçlerle çözülemez hale gelir. Demokrasi zayıflar, otoriter liderlik artar çünkü halkın önemli bir kısmı “sistemin işlemesi için” güçlü liderler ister. Ayrıca büyük çatışmaların ve hatta savaşların olduğu bir dünyada, hükümetler işletmelerin ne yapacağı üzerinde kontrol kurar. Bugün hangi ülke teknoloji ve ekonomi savaşlarını kazanırsa, jeopolitik ve askeri savaşlarda da üstün olur. Bu nedenle hükümetler giderek iş dünyasını kontrol altına alıyor. İçinde bulunduğumuz aşama, 1928–1938 dönemine en çok benziyor.
- Bazıları buna otoriterlik, bazıları sosyalizm diyor. Trump’ın ekonomik modelini nasıl tanımlarsınız?
Etiketler kullanmayı tercih etmiyorum çünkü bu tür kavramlar tepki doğurur. Ben daha az yüklü bir dille, mekanikleri açıklamayı tercih ediyorum. - Bu müdahaleler Amerika’nın sermaye için en güvenli liman olma itibarını nasıl etkiliyor?
Piyasalar ve Küresel Konum
7. Trump’ın hamleleri, Hazine tahvillerine, dolara ve Amerika’nın borç sürdürülebilirliğine olan küresel güveni baltalayabilir mi?
Evet, ama bu durumu sadece Trump’a bağlamazdım. Anlattığım dinamik uzun süredir her iki partiden başkanlar döneminde devam ediyordu; 2008’den sonra yoğunlaştı, 2020’den bu yana hızlandı.
- Bu müdahalecilik, ABD’nin küresel finansal güvenli liman rolünden uzaklaşmasını hızlandırabilir mi?
Kripto ve Dolar
9. Düzenlemelerin gevşetilmesi doların rezerv para statüsü için risk oluşturur mu?
Hayır, ama dolar ve diğer rezerv para birimi hükümetlerinin kötü borç durumlarının rezerv para cazibelerini zedelediğini düşünüyorum. Bu da altın ve kripto para fiyatlarının yükselmesine katkı sağladı.
- Stablecoin’lerin Hazine tahvillerine maruz kalması sistemik risk oluşturur mu?
Sanmıyorum. Ancak Hazine tahvillerinin reel alım gücündeki düşüş gerçek bir risk. Stablecoin’ler iyi düzenlenirse bu sistemik bir risk yaratmaz. - Kripto doları gerçekten ikame edebilir mi, yoksa bambaşka tehlikeler mi barındırıyor?
Kripto, arzı sınırlı bir alternatif para birimi. Doların arzı artarsa ya da talebi düşerse, kripto cazip bir alternatif olur. Çoğu itibari para, özellikle yüksek borcu olanlar, etkili servet koruma araçları olamayacak ve sert paralara karşı değer kaybedecek. Bu, 1930–1940 ve 1970–1980 dönemlerinde de böyle olmuştu.
Elit Sessizlik ve Seçici Öfke
12. New York belediye başkan adayı Zohran Mamdani sosyalist fikirler ortaya attığında CEO’lar ve milyarderler sert tepki verdi. Peki aynı kişiler Trump serbest girişimi baltaladığında neden sessiz?
Bence şu anda yaşananlar, 1930–40 dönemindekilere benziyor. O dönemde de servet farkları, değer farklılıkları ve politika anlayışları uç noktalara varmıştı; uzlaşma iradesi, seçim sonuçlarını kabullenme ve sisteme güven azalmıştı. Bugün de benzer şekilde çoğu insan konuşmaktan korkuyor çünkü misillemeden çekiniyor.
- Amerikan kapitalizmi için asıl tehdit aşırı soldan mı yoksa Trump’ın müdahaleciliğinden mi geliyor?
Bence asıl tehdit her zaman büyük döngü değişimlerini tetikleyen beş güçten geliyor:
- Büyük borç döngüsü – büyük borç sorunlarına ve mevcut parasal düzenin tehdit edilmesine yol açıyor.
- Ülkeler içindeki büyük siyasi sorunlar – mevcut siyasi düzeni tehdit ediyor.
- Ülkeler arasındaki büyük jeopolitik sorunlar – mevcut küresel düzeni tehdit ediyor.
- Doğa olayları – kuraklık, sel, pandemiler (özellikle iklim değişikliği).
- İnsanlığın yarattığı büyük teknolojik etkiler – en önemlisi yapay zekâ.
Bu beş gücün etkileşimi, önümüzdeki beş yılda devasa ve hayal edilemeyecek değişikliklere yol açacak.
