Paralı askerlik patlamanın eşiğinde

Niccolò Machiavelli, paralı askerleri “yararsız ve tehlikeli” olarak tanımlamıştı. “Sadakatsiz, dostları karşısında yiğit ama düşman önünde korkak” diyordu. Özel askerler için savaşmak, yalnızca küçük bir maaş uğrunaydı — “bu da onlar için uğruna ölünmeye değecek kadar cazip değildi.” Ancak aradan 500 yıl geçtikten sonra, bugün “özel askeri şirketler” (PMC’ler) olarak anılan bu sektör, hiç olmadığı kadar büyümüş durumda.

Savaş acı getirir, ama aynı zamanda talep yaratır. Gazze’de yardım dağıtımı için bu yıl görevlendirilen Gaza Humanitarian Foundation (GHF), güvenlik desteği sağlamak üzere Amerikan şirketi UG Solutions’ı işe aldı. Rusya ise Ukrayna’daki savaşta ve Afrika’daki operasyonlarında Wagner Grubu’na, yani eski özel kuvvet mensuplarından oluşan Kremlin destekli paralı orduya başvurdu. Ukrayna için savaşanlar arasında Kolombiyalı paralı askerler de bulunuyor. Batı’da ise Amerikan hükümeti, bu sektörün en büyük müşterisi konumunda.

Güvenlik sektörü; alışveriş merkezlerindeki özel güvenliklerden, tehlikeli bölgelerde çalışan silahlı korumalara ve doğrudan savaşan “şans askerlerine” kadar uzanıyor. Çoğu eski askerlerden — özellikle de özel kuvvet kökenlilerden — oluşuyor. Devlet ordularının küçülmesi ve özel talebin artmasıyla birlikte sektör son on yıllarda genişledi. Şimdi sektör temsilcileri, Ukrayna savaşının sona ermesinin ardından yeniden yapılanma sürecinin, Irak’taki gibi yeni bir “altın çağ” başlatmasını bekliyor.

Irak’tan Ukrayna’ya yeni fırsat

2000’lerin başı özel güvenlik sektörü için “gerçek bir patlama dönemi”ydi. Irak’ta on binlerce sözleşmeli personel çalışıyordu, çoğu doğrudan çatışmaya girmese de operasyonel destek veriyordu. Ancak savaş sonrası dönemde birçok “kovboy” firma ortaya çıktı. Bugün ise hukuki danışmanlık, personel yönetimi ve sözleşme birimleri olan kurumsal yapılar öne çıkıyor.

Amerikan Constellis (yıllık 1,4 milyar dolar gelir, 12.700 çalışan) ve Kanadalı GardaWorld gibi büyük şirketler sektöre hâkim. Piyasa, büyük yatırım fonları ve özel servet sahipleri tarafından desteklenen güçlü firmalar ile, büyük ihaleler çıkınca harekete geçen küçük ve kırılgan şirketler arasında bölünmüş durumda.

Küresel paralı asker dili

Washington’daki Ulusal Savunma Üniversitesi’nden Sean McFate, sektörü “üç komuta dili”ne ayırıyor: İngilizce konuşanlar (ABD, Avrupa ve diğer Anglosakson ülkeler), Rusça konuşanlar ve İspanyolca konuşan Latin Amerikalı eski özel kuvvet mensupları — özellikle Kolombiyalılar.

Hükümetler asker bulmakta zorlanırken, özel askeri şirketler ucuz bir alternatif sunuyor. Eğitim, emeklilik ve sosyal haklar gerektirmedikleri için çok daha düşük maliyetli. Eski İngiliz subayı Tim Spicer, “Bir Amerikan sözleşmeli asker, düzenli bir askerden yedi kat, bir İngiliz paralı asker ise on kat daha ucuzdu,” diyor. Kolombiyalı savaşçılar ise bu fiyatın dörtte biri.

Para, özgürlük ve savaşın özelleşmesi

Yine de bu askerler için para tek motivasyon değil. Kolombiyalı paralı askerler, devlet görevlerine göre çok daha iyi kazanıyor ve konforlu koşullarda yaşıyor. Ukrayna’da Rus paralı askerler bir ara düzenli askerlerin iki katı maaş alıyordu. McFate’e göre birçok kişi, “daha fazla özgürlük için” bu işe giriyor: “Görevleri reddedebilmek bile cazip bir özgürlük.”

Her ne kadar özel şirketler genellikle doğrudan çatışmaya girmese de, son on yılda bazıları “savaş çözümü” adı altında fiilen cepheye inmeye başladı. Ukrayna’da bir ara 50.000’den fazla ticari operatör bulunuyordu — çoğu düşük vasıflı ve Rusya tarafında, zorunlu askerliği dolaylı biçimde ikame etmek amacıyla.

İtibar savaşı

Spicer, “paralı asker” kavramının olumsuz çağrışımlarından yakınıyor. Wagner benzeri otoriter devlet destekli yapıların, daha kuralcı firmaların itibarını zedelediğini düşünüyor. Liverpool Üniversitesi’nden Ulrich Petersohn, 1980–2016 arasında paralı askerlerin bulunduğu bölgelerde sivil kayıpların %39 daha az olduğunu, demokratik ülkelerdeki PMC’lerin ise bu oranı %66’ya kadar düşürdüğünü saptadı. “Sektörü agresif kovboylardan oluşan bir topluluk gibi görmek yanlış,” diyor.

Yeni patlama mı geliyor?

Yine de Batılı firmalar da tartışmalardan muaf değil. Gazze’de GHF, Amerikan Infidels Motorcycle Club adlı aşırı sağcı bir motosiklet grubundan paralı askerler kullanmıştı. Blackwater şirketinin Irak’ta 17 sivili öldürmesiyle ünlenen kurucusu Erik Prince’in yeni girişimi Frontier Services Group, 2023’te Çinli askeri pilotlara eğitim verdiği için Amerikan yaptırımlarına uğradı.

Şimdi birçok uzman yeni bir büyüme dalgasının yaklaşmakta olduğu görüşünde. Spicer, “Ukrayna’nın yeniden inşasında Irak’takinin katbekat fazlası fırsat olacak,” diyor. Savaş binlerce tecrübeli, drone teknolojisine hâkim askeri piyasaya kazandıracak. Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski, ülkesinin kendi PMC’lerini kurmayı düşündüğünü açıkladı. ABD’de de Afganistan’dan çekilme sonrası dinlenme sürecini tamamlayan elit askerler, Latin Amerika’daki uyuşturucu kartellerine veya kırılgan ülkelerdeki maden tesislerine yönelik operasyonlarda görev almaya hazır.

McFate, “Savaşın özelleşmesi çoktan başladı,” diyor. “Bunu anlayanlar — Rusya gibi — süreci kucaklıyor; anlamayanlar — Batı gibi — ise yakında ciddi zorluklarla karşılaşacak.”