Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde, “Kontrol olacak” dediğinde aslında sadece bir para politikası vizyonunu değil, devletlerin giderek sıkılaştırdığı denetim zincirini tarif ediyordu. Son dönemde sosyal medyada dolaşan kliplerde Lagarde’ın, 1.000 avrodan fazla nakit kullanımının hapisle sonuçlanabileceğini vurgulaması, Avrupa’da büyük yankı uyandırdı. Arka planda ise daha derin bir dönüşüm var: CBDC yani dijital avro.
Lagarde’ın sözleri, nakit kullanımının yasa dışı faaliyetlerde oynadığı role işaret ederken, dijital paranın potansiyel faydalarını öne çıkarıyor. Avrupa’da şu an parçalı olan ödeme sistemlerinin birleşmesi, havale maliyetlerinin düşmesi ve Filipinler, Tayland, Meksika gibi ülkelere ucuz, anlık para transferi yapılabilmesi hedefleniyor. Ancak bu resmin bir diğer yüzünde bireylerin harcama davranışlarının devletin veri tabanına tek tek yazılması yatıyor. Tıpkı Türkiye’de e-devlet sisteminde atılan her adımın kayıt altına alınması gibi, Avrupa da “dijital avro” ile vatandaşın cebine dijital bir göz dikiyor.
ABD’de ise tablo farklı değil. Palantir gibi şirketler, devletin güvenlik reflekslerinin teknolojiyle birleştiği gri alanlarda çalışıyor. Veri madenciliği, gözetim yazılımları ve tahmin algoritmaları, güvenlik gerekçesiyle satılıyor. Ama sonuç aynı: Devlet, “denetleme” adı altında vatandaşının davranışını önceden tahmin etme gücünü eline geçiriyor.
Küresel düzlemde ticaret bariyerleri, Çin’de aşırı kapasite tartışmaları, Rusya’nın doları ve avroyu baypas etme hamleleri, tüm bu kontrol zincirinin ekonomik sahnede oynanan versiyonu. Lagarde’ın sözleri “dijitalleşme bir zorunluluk” diyor ama satır arasında şu mesaj gizli: Banknot devri kapanıyor, her harcama kayda giriyor.
Türkiye’de yıllardır süren küçük ama derin değişimler — örneğin bankaların açıklama zorunlulukları, yüksek miktarlı transferlerde anlık inceleme, hatta e-devlet’teki her tıklamanın arşivlenmesi — aslında aynı şablonun parçaları. Vatandaşın özgürce kullandığı nakit yerine, izlenen, ölçülen ve gerektiğinde sınırlandırılan dijital paralar…
Dünya, nakitten koda geçerken, devletler “kontrol” kelimesini şifre olarak seçti. Ve şifreyi doğru okumayan, bir gün kendi cüzdanında kilitli kalabilir.
