BS Ekonomi Bağımsız Medyasını Destekleyin
Eğer abone iseniz giriş yapınız.
Teknoloji patronları yapay zekâdan (AI) bahsederken genellikle kendilerini tutamazlar. Son bir yılda konferans salonlarını ve sosyal medyayı, “işlerin sonu” vizyonlarıyla doldurdular. OpenAI’nin CEO’su Sam Altman, “bütün iş sınıfları ortadan kalkacak” diye uyardı. Anthropic’in başındaki Dario Amodei, yapay zekânın tüm beyaz yaka giriş seviyesi işlerinin yarısını yok edebileceğini ve işsizliği çift hanelere çıkarabileceğini öngörüyor. Elon Musk ise her zamanki gibi ileri giderek “AI ve robotlar bütün işleri devralacak” dedi.
Şimdi o hesaplaşma kapıda gibi görünüyor. Amazon, Target ve UPS gibi devler, 30.000’den fazla beyaz yaka çalışanını işten çıkarma planlarını duyurdu. Amazon, “AI yatırımlarına kaynak aktardığı için daha yalın çalışması gerektiğini” açıkladı; UPS yönetici kadrolarını küçülterek maliyetleri azaltıyor. Meta da “şişkin” AI birimini budadı. Kesintiler özellikle ofis çalışanlarını etkiliyor—yani tam da Silikon Vadisi’nin AI yaygınlaştıkça zarar göreceğini öngördüğü kesimi.
Amerikan ekonomisi genelinde, şirketler bu yıl neredeyse 1 milyon kişiyi işten çıkardı; bu, geçen yıla göre %50 artış anlamına geliyor. Son üç ayda işe alım oranı, pandemi dönemi dışında, son on yılın en düşük seviyesine indi. İşsizlerin dörtte birinden fazlası altı aydan uzun süredir iş bulamıyor—bu durum genellikle sadece resesyon sonrası dönemlerde görülür. Özellikle genç mezunlar baskıyı hissediyor: 22–27 yaş arası lisans mezunları arasındaki işsizlik oranı 2023’ten bu yana iki puandan fazla arttı. Zamanlama da manidar: şirketler AI yatırımlarını övünerek duyururken, acı en çok otomasyona en açık alanlarda hissediliyor. Fed Başkanı Jerome Powell bile, “AI’ı geçmişe göre daha etkin kullanan şirketlerin daha az mezun işe aldığını” düşündüğünü dile getirdi.
Bazı araştırmalar da bu görüşü destekliyor. Stanford Üniversitesi’nden Erik Brynjolfsson ve ekibi, yazılım geliştirme gibi AI’a en açık işlerde, 22–25 yaş arası çalışanların istihdamının 2022 sonundan 2025 başına kadar yaşlı meslektaşlarına kıyasla %13 düştüğünü buldu. AI’dan en az etkilenen mesleklerde ise genç ve yaşlı çalışanlar benzer kazanımlar elde etti. Harvard Üniversitesi’nden Guy Lichtinger ve Seyed Hosseini de benzer sonuca ulaştı. LinkedIn profilleri ve Revelio Labs verilerine dayanarak yaptıkları çalışmada, üretken yapay zekâ rolleri için işe alım yapan şirketlerin, diğerlerine göre daha agresif biçimde genç istihdamını kıstığını gösterdiler.
Yine de daha geniş veriler tersini söylüyor. Economic Innovation Group adlı düşünce kuruluşuna göre, 2022’den 2025 ortasına kadar en çok AI etkisine açık işlerde işsizlik oranı yalnızca 0,3 puan arttı; en az etkilenmiş grupta ise artış neredeyse 1 puandı. Aynı şekilde, AI’a en açık işlerdeki genç mezunlarda da etkilerin sınırlı kaldığı görüldü. Yale Budget Lab araştırmacıları da teknolojik yıkımın izine rastlamıyor. ChatGPT’nin piyasaya çıkışından bu yana meslek yapısındaki değişimi inceleyen ekip, Amerikan iş gücü piyasasında belirgin bir kayma saptamadı. Analistler, Amazon gibi devlerdeki son işten çıkarmaların gerçekten AI nedeniyle değil, klasik “verimlilik” kaygılarıyla yapıldığına dikkat çekiyor.
Eğer suçlu yapay zekâ değilse, o zaman ne? En basit açıklama şu: Beyaz yaka ekonomisi pandemi sonrası yaşadığı zirveden normalleşiyor. Mezun yoğunluğu yüksek sektörler — bilgi hizmetleri (medya ve veri hizmetleri dahil) ile profesyonel ve ticari hizmetler (muhasebe ve danışmanlık gibi) — 2021 ve 2022’de çok hızlı büyüdü. Son dönemdeki yavaşlama, bir “AI devrimi”nden ziyade bu aşırı genişlemenin ardından gelen doğal bir dengeye dönüşe benziyor. Hatta AI’dan en çok etkilendiği düşünülen yazılım geliştirme bile benzer bir “patlama ve çöküş” döngüsü sergiliyor. Pandemi sonrasında geliştirici ilanları iki katına çıkmış, ardından sert biçimde düşmüş durumda. Girişim sermayesi şirketi Andreessen Horowitz’ten Martin Casado’ya göre, yazılım girişimlerinin değerlemelerini uçuran o çılgın dönem, şirketlerin “delicesine fazla işe alım yapmasına” yol açtı — bu aşırılığın etkileri hâlâ temizleniyor. Buna karşılık, sağlık ve sosyal hizmetler gibi yüz yüze çalışan sektörler istikrarlı büyümelerini sürdürdü ve ancak şimdi genel trende yetişebildi.
Yardımcı bir açıklama daha: Nedensellik kısmen döngüsel olabilir. ChatGPT’nin piyasaya çıkışı, Amerika’nın son on yılların en sıkı iş gücü piyasasıyla çakıştı: 2022 yazında her bir işsize karşılık iki açık pozisyon vardı — tarihî bir rekor. O zamandan beri koşullar gevşedi ve ekonomi yavaşladığında bundan en çok gençler etkileniyor. The Economist’in analizine göre, ekonomik döngü tersine döndüğünde genç işsizlik oranı genel işsizlik oranına kıyasla genellikle 1,5 ila 2 kat daha hızlı artıyor. Bu dönem de aynı kalıba uyuyor.
Yine de genç mezunlar için daha derin sorunlar ufukta görünüyor. Yükseköğretimin getirdiği kazanç giderek azalıyor. Amerika’da üniversite mezunlarının maaş primi yirmi yıldır yerinde sayıyor; uzun süreli (en az altı aydır işsiz) kişilerin üçte birini artık üniversite mezunları oluşturuyor — bu oran bir nesil önce beşte birdi. AI henüz genç profesyonellerin işlerini elinden almıyor. Ancak ekonomi yeniden canlandığında, onları bekleyen işlerin artık daha az olması ihtimali giderek artıyor.
