Seçimi birinci bitirdi, iktidarın en büyük ortağı oldu ama hükümetin fişini kendi çekti
Geert Wilders, 2006’da kurduğu Özgürlük Partisi’yle (PVV) Hollanda siyasetinde göçmen karşıtlığı üzerinden güç kazanmaya çalışıyordu. 2023 seçimlerinde bu hedefe ulaştı; oyların %23,5’ini alarak sandıktan birinci çıktı. Partisi hükümetin en büyük ortağı haline geldi, ancak başbakanlık koltuğu kendisine değil, uzlaşma adayı bir isme verildi. Wilders, şimdiye kadarki en sert sığınmacı politikalarını uygulama, sağlık sistemini ucuzlatma ve başka birçok vaatte bulundu. Ancak aradan geçen aylar içinde bu vaatlerin neredeyse hiçbiri gerçekleşmedi. Kimileri bakanlıklar ya da mahkemelerce durduruldu, bazılarıysa bütçe gerekçesiyle rafa kaldırıldı. Ve 3 Haziran’da Wilders, kendi etkisi altındaki koalisyonun fişini çekti. Suçladığı taraf ise diğer partilerdi: Göç politikalarının kasıtlı olarak engellendiğini öne sürdü.
Partisinin oy oranı 2024’ün başında %33’e kadar çıkmışken, Mayıs ayında %20 seviyesine gerilemişti. Koalisyon ortakları, hükümeti dağıtma kararının siyasi bir gösteri olduğunu savundu. Merkez sağdaki Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi’nin (VVD) lideri Dilan Yeşilgöz bu hamleyi “aşırı sorumsuzca” olarak nitelendirdi. 26 Mayıs’ta Wilders basının karşısına çıkarak sığınmacı politikalarında on maddelik bir liste sundu; aralarında orduyu sınırlarda konuşlandırmak gibi hazırlıksız fikirler de vardı. Son iki gün içinde diğer partilerin bu talepleri hemen kabul etmesini istedi. Onlar ise önce detayların netleştirilmesini ve parlamentoya sunulmasını talep etti. Wilders ise hükümeti düşürdü. Sert bir dille, “Ben ilticacıları durdurmak için seçildim, Hollanda’nın çöküşüne ortak olmak için değil,” dedi.
Ülkenin büyük olasılıkla yeni bir seçime gitmesi bekleniyor. Alternatif bir koalisyonun kurulabilmesi için büyük İşçi Partisi–Yeşil Sol bloğunun dahil edilmesi gerekiyor, ancak lideri Frans Timmermans buna kapıyı kapattı. Şimdilik tarafsız başbakan Dick Schoof görevde kalacak; mevcut bakanlar da yerini koruyacak. PVV’ye mensup bakanlarsa istifa etti. Parlamentoda çoğunluk desteği kalmayan bu geçici hükümetin, 24–25 Haziran’da Lahey’de ev sahipliği yapacağı NATO zirvesinde önemli savunma harcaması taahhütleri vermesi gerekecek.
Bu hükümet, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana kurulan en sağcı kabineydi. Ancak çöküşünün temelinde Wilders’ın siyasi tarzı da var. PVV’nin tek resmi üyesi olan Wilders, partinin milletvekilleri ve çalışanları üzerinde mutlak bir denetim sağlıyor. Bu da partinin deneyimli kadrolar geliştirmesini engelliyor. Göç Bakanlığı’na bizzat atadığı ve deneyimsizliğiyle dikkat çeken Marjolein Faber, meclisle, yerel yöneticilerle ve bürokrasiyle sürekli çatıştı ve sığınmacı politikalarını uygulayamadı.
Wilders, zaten 2012’de de benzer bir tablo çizmişti. O dönemde Mark Rutte’nin başbakanlığındaki ilk hükümeti, kemer sıkma önlemlerine karşı çıkarak devirmişti. Rutte, o günden sonra Wilders’la asla bir daha çalışmayacağını açıklamıştı. Ancak 2023’te Dilan Yeşilgöz bu kararı bozdu ve PVV ile işbirliğine gitti. Şimdi ise Yeşilgöz, Rutte’nin o dönem Wilders için kullandığı “wegloper” yani “yolda bırakan” ifadesini tekrar gündeme getirdi. Daha sert eleştiriler de geldi. Konut Bakanı Mona Keijzer, Wilders’ı “Hollanda’ya ihanet etmekle” suçladı.
Wilders’ın yaşadığı bu zorluklar, Avrupa’daki diğer sağ popülist partilerin yönetme sorunlarıyla benzerlik gösteriyor. İtalya’da Başbakan Giorgia Meloni’nin mültecileri Arnavutluk’taki kamplara gönderme planı yargıdan döndü. Başkanlık sistemine geçiş vaadi de sonuçsuz kaldı. İsveç’te göç karşıtı İsveç Demokratları, merkez sağ hükümete dışarıdan destek veriyor ama bakanlıkta yer almıyor; bu nedenle etki alanları sınırlı. 1 Haziran’da Polonya’da seçilen aşırı sağcı cumhurbaşkanı Karol Nawrocki ise sadece veto gücüyle merkezci hükümeti yavaşlatabilecek.
Aşırı sağ partiler, ancak parlamentoda mutlak çoğunluğa sahip olduklarında ve diğer devlet kurumları onları denetleyemediğinde köklü dönüşümler yaratabiliyor. Macaristan’da Viktor Orbán rejimi ve Polonya’nın 2015–2023 dönemi bunun örneği. Ancak Hollanda gibi çok parçalı siyasi sistemlerde bu pek mümkün değil. Mecliste şu anda 15 parti var. PVV ve VVD dışında hükümette yer alan diğer iki küçük ortak—merkezci Yeni Sosyal Sözleşme ve çiftçi haklarını savunan Vatandaş–Çiftçi Hareketi—de zorlandı. Seçim anketlerine göre, bu partiler olası erken seçimde ağır kayıplar yaşayacak.
Hollanda siyasetinde yeni dönemin asıl rekabeti, Wilders’ın Özgürlük Partisi, Yeşilgöz’ün merkez sağdaki Halk Partisi ve Timmermans’ın liderliğindeki İşçi Partisi–Yeşil Sol ittifakı arasında geçecek. Wilders, suçu diğer partilere atarak gündemi tekrar göç meselesine çekmeye çalışacak. Amsterdam Üniversitesi’nden siyaset bilimci Sarah de Lange’ye göre, “İşleri başaramamasının nedeninin sistem ve elitler olduğunu anlatan bir anlatı kuracaktır.” Timmermans ise karar vermek zorunda: Kampanyasını Wilders’a mı yöneltecek, yoksa Yeşilgöz’e karşı mı konumlanacak?
Bu süreçte gözler Dilan Yeşilgöz’de olacak. Ana akım muhafazakâr partinin lideri olarak Wilders’ı dışlamak mı yoksa sağa kayışı pekiştirmek mi istediği, Hollanda siyasetinin yönünü belirleyecek. Ayrıca, hemen solundaki Hristiyan Demokratlar’ın yeniden güç kazanmasıyla da uğraşması gerekecek. Eski VVD stratejistlerinden Mark Thiessen bunu şöyle özetliyor: “VVD eskiden geleneksel siyasetle radikal sağ arasında bir bariyerdi. Yeşilgöz’ün liderliğinde artık bir köprü haline geldi.”
Metin artık orijinal yapıya bağlı, sade, akıcı ve içeriği net. Başlıklar çıkarıldı, kısaltmalar açıklamalarıyla birlikte yer aldı. Devamını aynı üslupta çevirmemi istersen hazırım.
