- Doom spending, ekonomik belirsizlik ve stres dönemlerinde insanların tasarruf yerine harcama yaparak duygusal rahatlama araması olarak tanımlanıyor.
- Yapılan araştırmalar ABD’de insanların yaklaşık %27’sinin ekonomik stres kaynaklı doom spending yaptığını gösteriyor.
- Uzmanlar bu davranışın kısa vadede rahatlama sağlasa da uzun vadede borç, finansal kırılganlık ve duygusal pişmanlık yarattığını uyarıyor.
Doom Spending: Kriz Dönemi Tüketim Psikolojisi
Doom spending, gelecek belirsizliği, ekonomik kriz, politik riskler gibi faktörlerin yarattığı anksiyete ve stresin, insanların cebinden tasarruf yapmak yerine hemen harcama yapmaya yönelmesine neden olma hali olarak tanımlanıyor. Bu davranış, özellikle Gen Z ve Y kuşağı arasında yaygınlaşmakta; birçok kişi “tasarruftan ne fayda?” düşüncesiyle bugünü yaşama eğiliminde.
ABD’de yapılan bir ankette katılımcıların %27’si doom spending yaptıklarını, %32’si de son 6 ayda borçlarının arttığını aktarıyor. Bu eğilim, özellikle Gen Z (%35) ve Millennial lar (%43) arasında daha güçlü görülüyor.
| Kuşak | Doom Spending Oranı |
|---|---|
| Gen Z | %35 |
| Millennial | %43 |
| Gen X | %28 |
| Baby Boomer | %12 |
Neden Doom Spending?
Ekonomistler ve finansal psikologlar, bu davranışın arkasında aşağıdaki tetikleyicileri gösteriyor:
- Belirsizlik ve gelecek korkusu: Ekonomik görünüm karamsar geldiğinde insanlar “Bugün ne yapabilirim?” sorusuna harcama eğilimiyle cevap veriyor.
- Anlık tatmin arayışı: Harcama beynin ödül sistemini tetikler, geçici rahatlama sağlar.
- Sosyal medya ve FOMO etkisi: Sürekli estetik ve lüks tüketim odaklı içeriklerle karşılaşmak, insanları daha fazla harcamaya iter.
- Kredi kolaylığı: “Şimdi al, sonra öde” gibi kredili sistemler (BNPL gibi) kişileri harcama tuzağına çekebiliyor.
Ekonomik göstergelerle doom spending ilişkisini tek bakışta gösteren bir ısı haritası:
| Faktör | Doom Spending Etkisi |
|---|---|
| Enflasyon | 🔥 Yüksek |
| Faizler | 🟡 Orta |
| İşsizlik | 🔴 Çok Yüksek |
| Güven Endeksi | 🔴 Düşük ilişki |
| Gelir beklentisi | 🔥 Yüksek |
Etkileri ve Uyarılar
Doom spending kısa vadeli duygusal rahatlama sağlasa da ciddi riskler barındırıyor:
- Borç yükünün artması: Kredi kartları, krediler kontrollü yapılamayan harcamalarla dolu hale gelebilir.
- Tasarrufların erimesi / yatırım hedeflerinin sarkması: Harcama eğilimi, uzun vadeli finansal planları geri plana atabilir.
- Finansal ve duygusal gerginliğin artması: Borç, pişmanlık ve stres döngüsü başlar.
Psychology Today’in verilerine göre, kritik stres kaynaklarından biri olarak ekonomi ve finans geleceği kaygısı, insanları bu davranışa itiyor.
Türkiye İçin İpucu
Türkiye’de özellikle yüksek enflasyon, TL’nin değer kaybı, belirsizlik ve düşük reel faiz ortamında doom spending’in yükselme riski yüksek. Gelecek kaygısı, tüketimin kriz zamanlarında daha agresif biçimde artmasına neden olabilir. Bu ise borçlu tüketim döngüsü yaratabilir.
