BS Ekonomi Bağımsız Medyasını Destekleyin
Eğer abone iseniz giriş yapınız.
Fas’ın kuzey kıyısındaki geniş Tanger Med limanı, yoğun Cebelitarık Boğazı’na bakıyor. Limandan ayrılan gemiler, araba ve malları dünyanın 180 noktasına taşıyor. Limanın içinde kamyonlar sıcakta parıldayan yollarda hızla gidip geliyor. Tanger Med daha da büyüyerek, ülkenin üretim ve ticaret merkezi olma hedeflerini gözler önüne seriyor.
Fas’ın Avrupa’nın güney kapısında (ve Afrika’nın kuzey girişinde) bulunması, ülkenin küresel tedarik zincirlerine girmesine yardımcı oldu. Yabancı yatırımlar hızla arttı. Veri şirketi fDi Markets’e göre, ülke 2020’den bu yana yaklaşık 40 milyar dolarlık sıfırdan üretim yatırımı çekerek dünyanın en büyük yatırım alan ülkeleri arasına girdi (bkz. grafik 1). Bunun sonucunda, Fas’ın ihracatı son beş yılda üçte iki oranında arttı (bkz. grafik 2).
Ülke yetkilileri bu başarıyı, Fas’ın lideri Kral VI. Muhammed’in yatırımcı dostu politikalarına bağlıyor. Yabancı şirketleri memnun etmek için hükümet, elektrik üretimine, limanlara, demiryollarına, yollara ve güneş enerjisi tesislerine büyük yatırımlar yaptı. 2001 ile 2017 arasında her yıl altyapıya %25 ile %38 arasında harcama yapıldı; bu oran dünyadaki en yüksekler arasında. Sonuçlardan biri, ülkenin batı kıyısı boyunca çalışan yüksek hızlı tren oldu. Tanger Med’e giden yolda sürücüler, yatırım için hazır özel ekonomik bölgelerin yanı sıra sonsuz rüzgâr ve güneş tarlalarının yanından geçiyor.
Avrupa şirketleri için belki de en büyük cazibe, 2000 yılında AB ile imzalanan serbest ticaret anlaşması oldu. Ardından 60 ülkeyle yapılan ayrıcalıklı anlaşmalar geldi. Bu, Renault ve daha sonra Stellantis gibi otomobil üreticilerinin büyük yatırımlar yapmasına yol açtı (Stellantis’in en büyük hissedarı Exor, The Economist’in ana şirketinde de pay sahibidir). Parça üreticisi Yazaki gibi tedarikçiler daha sonra ülkeye geldi. Bu faaliyetler ülkenin yatırımcı dostu imajını “sergiledi,” diyor eski bir sanayi bakanı.
Artık Tanger Med’den Avrupa’ya her saat başı gemi kalkıyor. Bu gemiler Renault’nun ürettiği araçların yanı sıra otomobil parçaları ve diğer sanayiler için bileşenler taşıyor. Kıyı boyunca, Rabat’ın dışındaki sanayi bölgesi Kenitra, Stellantis’e; Amerika’nın en büyük otomotiv tedarikçilerinden Lear’a; Avrupa merkezli parça üreticisi Faurecia’ya ve Çin’e ait Nexteer’e ev sahipliği yapıyor. Otomobil firmaları 2012’den bu yana Fas’a toplamda 8 milyar dolardan fazla yatırım yaptı; bu, ülkeye giren toplam yabancı yatırımların yaklaşık dörtte birine denk geliyor. Amerikan ambalaj şirketi International Paper da ihraç mallarını paketlemek için büyük tesisler kurdu.
Geçen yıl Fas, Avrupa’ya otomobil ve parça ihraç eden en büyük ülke oldu; Çin ve Japonya’yı geride bıraktı. Ülkenin sanayi ve ticaret bakanı Ryad Mezzour, bu başarıyı diğer sektörlerde de tekrarlamaya kararlı. Havacılık ve ilaç endüstrisi de dâhil olmak üzere 50’den fazla katma değeri yüksek sektörü desteklemeyi umuyor.
Tırmanışa başlamak
Fas, değer zincirinde yukarı çıkma konusunda şimdiden bazı başarılar elde etti. Kenitra’da, Fransız havacılık mühendisliği şirketi Segula Technologies’in yerel iştiraki Simra, Airbus, Bombardier ve Safran gibi sanayi devlerine parça üretiyor. Şirket, parçalarının Airbus A320 jetindeki toplam değerin yaklaşık %5’ini oluşturduğunu söylüyor; bu oran on yıl önce %2 civarındaydı. Avrupa merkezli demiryolu ekipmanı üreticisi Alstom, Fez’deki (yaklaşık 300 km uzaklıkta) fabrikasında elektrikli anahtarlama kutuları ve kablolar üretiyor.
Bu faaliyetler, AB’yi Fas’ın açık ara en büyük ticaret ortağı haline getirdi. Ancak artık Çin’den de büyük miktarda para akıyor. Çinli firmalar, son iki yılda Kuşak ve Yol Girişimi kapsamındaki küresel yatırımların yaklaşık %5’ine denk gelen, elektrikli araçlar ve bataryalara en az 10 milyar dolarlık yatırım anlaşmaları yaptı. Çoğu zaman, bir yetkilinin belirttiğine göre, Çinli yatırımcılar habersiz geliyor, Arapça konuşuyor ve hızlı iş yapıyor. Küresel pazarın yaklaşık %4’ünü elinde bulunduran batarya üreticisi Gotion, Kenitra’da 6 milyar dolardan fazla yatırımla fabrika kurdu. China Overseas Engineering Group ise yüksek hızlı tren hattının inşasına yardımcı olacak.
Bununla birlikte, bu yatırımların bazı sakıncaları olabilir. Çin ile yakın bağlar, Fas’ı Donald Trump’ın ticaret savaşlarına daha fazla sürükleyebilir. Bazı yetkililer ayrıca yabancı yatırımcılara odaklanan stratejinin yerli girişimleri göz ardı etmesinden endişeli. Büyük yerli sanayi şirketleri pek yok. Aslında Kenitra’da yalnızca bir Fas şirketi var; plastik ve kaplama üretiyor.
Ve Çin’le gelişen ilişkiye rağmen, Fas’ın ihracat büyümesi hâlâ esas olarak Avrupa’ya bağlı—ve Avrupa’yla rekabet giderek sertleşiyor. 2023’te Avrupa Komisyonu, alüminyum otomobil jantlarına damping karşıtı vergi getirdi; bunların çoğu, Kenitra’da birkaç fabrikası bulunan Çinli Citic Dicastal tarafından üretiliyor. Bunun sonucunda şirket, Fas’ta dördüncü fabrika kurmak yerine Portekiz’de yeni bir tesis açmaya karar verdi. Geçen yıl dünyanın en büyük batarya üreticisi CATL, Kenitra’yı yeni bir fabrika için olası bir yer olarak değerlendirdi, ancak İspanya’nın sunduğu mali teşvikler cazip geldi.
Faslı yetkililer hâlâ Avrupalı liderleri korumacılığı dizginlemeye ikna etmeyi umuyor. Yine de Afrika’ya yönelerek kendilerini güvence altına almaya çalışıyorlar; Fas, kıtanın en büyük yatırımcılarından biri. Ülke, Nijerya’ya giden ve 11 ülkeden geçen 5.600 km’lik bir doğalgaz boru hattı projesine öncülük ediyor. Güney Koreli sanayi firması Posco ve Fransız enerji şirketi Engie, kendisini Afrika’ya açılan kapı olarak tanıtan Casablanca Finance City’ye yerleşti. Tüm bu zorluklar “bizi çeşitlenmeye zorlayacak,” diyor Ticaret Bakanı Mezzour, “ve biz de çeşitleneceğiz. Çok rekabetçiyiz.”
