Emekliler Çin ekonomisini kurtarabilir mi?

Pekin’in üçüncü çevre yolu içinde, Bay Li bir kurye firması olan FlashEx için scooter kullanıyor. 40’larının başında olan Bay Li’nin okul çağında iki çocuğu var ve yaklaşık 600 km güneydeki Henan eyaletinden göç etmiş. Başkentteki çevre yollarının altının döşeli olmadığını kısa sürede fark etmiş. Rekabet artmış, ücretler azalmış. Aylık yaklaşık 8.000 yuan (1.100 $) kazanıyor ve bunun yarısından fazlasını biriktiriyor.

Bay Li gibi insanlar, Çin’in ekonomi politikası yapıcıları için bir ikilem oluşturuyor. Eğer Çinli hane halkları kendini güvensiz hissederse, harcama yapmazlar. Harcamazlarsa da, her geçen gün daha etkileyici hale gelen Çin sanayisi, müşteri bulmakta zorlanmaya devam eder. Talep eksikliği, şimdiden ekonomiye kalıcı bir deflasyon (fiyat düşüşü) sorunu yüklemiş durumda: Çin’de fabrika çıkış fiyatları, yıl bazında 33 aydır kesintisiz düşüyor. Fiyatlar düşmeye devam ederse, şirketler ücretleri kısmak zorunda kalabilir, bu da talebi daha da bastırarak kısır döngü yaratır.

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, yakın zamanda Henan’a yaptığı bir ziyarette yetkililere sosyal güvenlik sistemini güçlendirmelerini ve kamu hizmetlerini iyileştirmelerini söyledi. Pek çok makroekonomist de aynı fikirde: daha güçlü bir sosyal güvenlik ağı sadece sosyal açıdan değil, ekonomik olarak da faydalı olur. 28 Temmuz’da hükümet bu yönde olumlu bir adım atarak, doğum oranını artırmak amacıyla yeni bir doğum teşviki duyurdu: 3 yaş altı her çocuk için yılda 3.600 yuanlık bir aile desteği verilecek.

Hükümet şimdi yaşam döngüsünün diğer ucuna, yani emeklilere yönelebilir. Çin kabinesine bağlı bir düşünce kuruluşunda çalışmış olan Liu Shijin’e göre, kırsal kesim emeklilik sistemine 1 trilyon yuan daha harcansa, bu Çin’in GSYİH’sini yaklaşık 1,2 trilyon yuan artırabilir. Bu da emeklilik reformunun, sosyal politika kadar ekonomik bir teşvik aracı olduğunu gösteriyor. Morgan Stanley’den Robin Xing’e göre, bu aynı zamanda hanehalkı tüketimini canlandırmak için Çin’in en iyi yapısal araçlarından biri. Zorluk ise hükümeti bunu yapmaya ikna etmek.

Çin, tasarrufu ile ünlüdür. Hanehalkları olarak, Çinliler kullanılabilir gelirlerinin %30’undan fazlasını biriktiriyor. Bay Li gibi göçmen işçiler ise daha da fazlasını: bazı tahminlere göre %48’den fazla. Gerçi bu paranın bir kısmı, memleketlerindeki aile bireyleri tarafından harcanıyor.

Geçmişte, Çin’de yapılan tasarrufların büyük kısmı gayrimenkule yönlendirilirdi. Ancak konut piyasasının 2021 ortasında zirve yapmasından bu yana, daire alımları yarı yarıya azaldı. Şimdi bu tasarruflar daha çok finansal varlıklara, çoğunlukla da nakde yöneliyor. HSBC tarafından bildirilen verilere göre, 2022 yılında nakit ve mevduatlar, Çinli hanehalklarının finansal varlıklarının neredeyse yarısını oluşturuyordu. Bu oran Amerika’da %14’ün altındaydı.

Bu “kumbara” birikimleri, insanlara güven duygusu verse de, çok düşük finansal getiri sağlıyor. Absolute Strategy Research adlı danışmanlık şirketinden Adam Wolfe’a göre, hanehalklarının bu birikimlerinden elde ettikleri zayıf gelir, tüketim harcamalarının zayıf kalmasının bir diğer nedeni.

Emeklilik reformu, sistemi hem daha cömert hem de daha cesur hale getirmeli. Çin’in mevcut emeklilik sistemi, genellikle üç ayak üzerine kurulu olduğu söylenir:

1. Devlet destekli
2. İş yeri temelli
3. Kişisel katkı temelli sistemler
   Bu yapı, yetişkin nüfusun %90’ından fazlasını kapsıyor.

Ancak gerçekte sistem, beş farklı programdan oluşan dağınık bir yapıya sahip. Bazı planlarda, bireylerin katkıları doğrudan kendi adlarına tutulan varlıklara aktarılırken, diğerlerinde yatırılan para ile ileride alınacak emeklilik ödemeleri arasında zayıf bir bağ bulunuyor. Bu bağ çoğu zaman piyasa getirileriyle değil, devlet formülleriyle belirleniyor.

Hükümet, bu sistemlerin erişimini ve getirilerini artırmak amacıyla çeşitli düzenlemeler yapıyor.

• Geçtiğimiz yılın sonunda, kişisel emeklilik sistemi ülke genelinde kullanıma açıldı.
• Bireyler, yılda 12.000 yuan’a kadar katkıda bulunduklarında mütevazı vergi teşviklerinden yararlanabiliyor.Ancak 73 milyon kişi bu sisteme kayıt yaptırmış olsa da, yalnızca dörtte birinden azı şu ana kadar herhangi bir katkı yaptı.Hükümet, ayrıca yaklaşık 76 milyon kişiyi (bunların 44 milyonu devlet çalışanı) kapsayan işyeri emeklilik fonlarının daha cesur şekilde yatırılmasını istiyor.Hükümet, şu anda 530 milyondan fazla kişiyi kapsayan zorunlu sosyal güvenlik sistemini, Bay Li gibi gig ekonomisi çalışanlarını ve diğer esnek iş gücü gruplarını da kapsayacak şekilde genişletmeye çalışıyor.Bu işçiler artık isterlerse kazançlarının %20’sini emeklilik katkısı olarak yatırabiliyor.
• Ancak pek çoğu, bugünkü maaşından feragat edip gelecekte emekli maaşı almak konusunda isteksiz.Bazı e-ticaret platformları, bu çalışanlara daha düzenli işverenler gibi davranmaya başladı: Örneğin, sürücüler maaşlarından bir kısmını bu sistemlere yönlendirdiğinde, şirketler de üstüne katkı payı ekliyor.

Çin’in beş emeklilik sisteminden en büyüğü, çoğu kırsal kesimde yaşayan yaklaşık 538 milyon kişiyi kapsıyor. Bu kişiler, genç yaşlarında küçük katkılarda bulunarak, yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde mütevazı faydalar elde etmeyi seçebiliyor. Mart ayında hükümet, asgari aylık ödeme olan 123 yuana 20 yuan ekleneceğini açıkladı; bu ödeme genellikle eyalet hükümetleri tarafından da destekleniyor (bkz. grafik 2). Devlet destekli bu sistemlerin arkasında, toplanan paranın bir kısmını yöneten ve devlet işletmelerinde hisse sahibi olan, defter değeri 2,1 trilyon yuan olan Ulusal Sosyal Güvenlik Fonu bulunuyor.

Bazı ekonomistler, hükümetin çok daha fazlasını yapması gerektiğini düşünüyor. Bir banka olan Nomura’dan Lu Ting, aylık emekli maaşının 300 yuan artırılmasının çifte fayda sağlayacağını savunuyor. Ekstra para, şu anda sayıları 180 milyonu aşan emeklilerin harcamalarını artıracaktır. Aynı zamanda, bu maaşı emekliliklerinde almayı uman sistemin 358 milyon genç üyesinin tasarruf oranını azaltacaktır. Ek maliyet, yılda GSYİH’nin %0,5’inden daha az olurdu.

Hükümet bunu duyuyor mu? Haziran ayında, Komünist Parti Merkez Komitesi, yaşlılar, eğitim, sağlık hizmetleri ve daha fazlasını kapsayan “halkın refahını iyileştirme” konulu on maddelik bir görüş belgesi yayımladı. Bir hükümet sözcüsüne göre, bu belgeler, Bay Xi 2012’de iktidara geldiğinden bu yana yayımlanan ilk kapsamlı refah politikası olarak merkezi bir belge niteliğinde. Belgelerde, Çin’in emeklilik katkılarını artırmak için teşvikleri cazip hale getirmesi, daha esnek çalışanları kapsaması ve insanların kayıtlı oldukları yerler yerine yaşadıkları yerlerdeki sistemlere kaydolmasını kolaylaştırması gerektiği ifade ediliyor. Ancak görüşler, Bay Xing’in belirttiği gibi, hayal kırıklığı yaratacak şekilde belirsizdi ve “ödemeyi kimin yapacağı” konusunu açıklığa kavuşturmadı.

Hükümet, gerçekten büyümeyi destekleyecek türde bir cömertlik için hazır görünmüyor. Bu yıl ve geçen yıl ikametgah emekliliklerine yapılan 20 yuanlık artış, geçmişteki artışlarla karşılaştırıldığında büyük bir artıştı. Hükümet, talep eksikliği acil olsa bile, acelecilikten kaçınma eğiliminde. Son haftalarda, şehirli çalışanlar ve devlet çalışanları için emeklilik faydaları yalnızca %2 artırıldı. Bay Xing, “Sorun fikir eksikliği değil — kurumsal atalet,” diyor. “Teşhis ile uygulama arasındaki fark hâlâ büyük.”

Henanlı Bay Li’ye gelince, emeklilik reformunun emekliliğini güvence altına almasını beklemiyor. “Artık çalışamazsak, memlekete dönüp çiftçilik yaparız,” diyor. Bay Xi, ülke halkına “Çin tarzı modernleşme” ve parlayan bir sanayi geleceği vaat ediyor. Ancak Bay Li gibi birçok yaşlı insan, toprağa geri dönme olasılığıyla karşı karşıya. ■