İsviçre’nin Tarafsızlığını Yitirmesiyle Gözler Türkiye’ye Çevrildi
Tarih boyunca tarafsızlık ilkesiyle uluslararası diplomaside güvenli liman olarak görülen İsviçre, Ukrayna savaşıyla birlikte bu konumunu fiilen kaybetmiş durumda. İlk kez bir çatışmada doğrudan taraf olan İsviçre yönetimi, tarafsızlık geleneğini terk ederek Batı bloğunun yanında yer aldı. Bu durum, tarafsız ve güvenilir müzakere zemini arayan devletleri alternatif bir aktöre yönlendirdi: Türkiye.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ukrayna ile yapılacak müzakereler için İstanbul’u önermesi, bu değişimin en somut işareti. Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın hem Rusya hem Ukrayna ile temaslarını koruyarak, toprak bütünlüğü ekseninde ama tarafsızlığa yakın bir politika yürütmesi, Ankara’yı “yeni Cenevre” adayı haline getirmiş görünüyor.
Lozan Antlaşması’nın da imzalandığı İsviçre’nin, Türkiye Cumhuriyeti tarihi açısından sembolik bir yeri bulunuyor. Bu antlaşmayı tartışmaya açmak ya da değersizleştirmeye çalışmak, yalnızca tarihsel gerçekliğe değil, aynı zamanda Türkiye’nin bağımsızlık sürecine yönelik bir ithal müdahale biçimi olarak görülüyor. Türkiye, Lozan’da büyük bir kurtuluş savaşının ardından masa başında kurduğu dengeyi hâlâ korumakta kararlı bir tutum sergiliyor.
İşte bu tarihi bağlamda, İsviçre’nin diplomatik tarafsızlığı yitirmesiyle birlikte, yeni jeopolitik gerçekliğin belirleyici bir unsuru olarak İstanbul sahneye çıkıyor. Bu bağlamda gözler, 17 Mayıs Cuma günü İstanbul’da yapılması beklenen kritik zirveye çevrildi.
İran ve Batılı 3 Ülke İstanbul’da Nükleer Anlaşmayı Tartışacak
İran Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçı’nın açıklamasına göre, İran ile İngiltere, Fransa ve Almanya arasında, 2015 tarihli nükleer anlaşmanın (JCPOA) geleceği İstanbul’da masaya yatırılacak. Bu toplantı, ABD’nin 2018’de dönemin Başkanı Donald Trump tarafından tek taraflı olarak anlaşmadan çekilmesinden sonra, nükleer diplomasi adına atılan en önemli adımlardan biri olabilir.
Trump yönetimi, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesi (ABD, Çin, Rusya, Fransa, Birleşik Krallık) ve Almanya’nın taraf olduğu anlaşmadan çekilmiş, İran’a yönelik “maksimum baskı” politikasını başlatmıştı. Ancak Çin, Rusya, Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık bu anlaşmanın geçerliliğini hâlâ koruduklarını açıklamışlardı. Bu durum, ABD’nin İran’la yeni müzakerelere girişmesini zorunlu kılıyor.
Bugünlerde Trump, yeniden başkanlığa aday olma sürecinde İran konusunda daha yumuşak bir yaklaşım sergiliyor. Katar’da yaptığı açıklamada, İran’ın barış yolunu seçmesi halinde onunla yeni bir anlaşma yapmak istediğini belirtti. Ancak İran’ın saldırgan tavrını sürdürmesi halinde, “maksimum baskı” politikasını yeniden devreye sokacağını, petrol ihracatını sıfıra indirmekten çekinmeyeceğini de açıkça dile getirdi. Bu açıklamalar, İsrail yönetiminde büyük tepkiyle karşılandı. İsrail basınında Trump’a karşı eleştirilerin sertleştiği dikkat çekiyor.
Tüm bu gelişmeler ışığında, İran’ın Batılı üç devletin desteğini İstanbul’da alması durumunda, ABD ile nükleer müzakerelere yeniden başlaması mümkün görünüyor. Bu senaryo, İran’ın uluslararası sisteme yeniden entegrasyonunun ve Orta Doğu’daki tansiyonun düşmesinin önünü açabilir.
Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 16 Mayıs’ta Avrupa Siyasi Topluluğu Zirvesi için Tiran da bulunması gerekiyor. Yine 14-16 Mayıs arasında Nato gayri resmi dışişleri toplantısı olurken Putin veya Lavrov’un İstanbul’a gelmesi de düşünülemezdi. Savaşın ana nedenlerinden biri Ukrayna’nın Nato üyesi olma gayreti unutulmamalıydı. Uluslararası hassas dengelerin gözetildiği ve zamanlamaların doğru yapıldığı yerde İstanbul adı bir yıldız olarak parlayabilir.
Sonuç
İsviçre’nin tarafsızlık geleneğini terk etmesi, diplomatik boşluk yarattı. Türkiye ise hem coğrafi konumu hem de izlediği denge politikasıyla bu boşluğu doldurabilecek tek ülke olarak öne çıkıyor. İstanbul’da yapılacak nükleer zirve, Türkiye’nin küresel diplomasi sahnesindeki rolünü güçlendirebilir. Eğer bu görüşmeler başarılı olursa, İstanbul’un “Yeni Cenevre” olarak anılması artık sadece bir benzetme değil, stratejik bir gerçeklik haline gelebilir.
