Gece Borsaları ve Çin’in Ters Dünyası
Gece seansları hakkında konuşmak, tuhaf teorileri de beraberinde getiriyor. ABD borsalarının genellikle normal işlem saatleri dışında yükselip, açıkken yatay seyretmesine dair açıklamalar ya komplo kokuyor ya da tamamen komplo teorisiyle bezeli oluyor. Bu hareketlerin aslında makul gerekçelerle açıklanabileceğini söyleyenlerse, bir süre boyunca öfkeli maillerin hedefi olabiliyor.
Ama Çin’de işler tersine işliyor ve kimse pek umursamıyor. Çin hisse senedi piyasası, gece saatlerinde düşüp gün içinde yükselmesiyle dikkat çekiyor. Dünyanın ikinci büyük borsası için bu istisnai durum üzerine bazı akademik çalışmalar yapılmış olsa da, konunun ana akım finans medyasında neredeyse hiç yeri yok.
Bu tuhaflığın bir sebebi Çin’deki “T+1” kuralı. Bu kurala göre yatırımcılar aynı gün içinde hisse alıp satamıyor. Ancak önce satış, sonra alış serbest. Yani sabah aldığınız bir hisseden o gün çıkamıyorsunuz.
Bu da şu sonucu doğuruyor: Günün sonunda alınan hisseler, bir sonraki gün daha çabuk satılabilirken; sabah alınan hisseler tüm gün cebe kilitlenmiş oluyor. Bu yüzden hisse senetlerinin açılış fiyatı bir önceki kapanışa göre “iskontolu” başlıyor ve bu iskontonun gün boyunca kademeli olarak kapanması bekleniyor. Yani sistem, Çin piyasasının gün içi hep yukarı gitmesi üzerine kurulu gibi.
Bir diğer ilginçlik: Çin borsası ağırlıklı olarak bireysel yatırımcılar tarafından yönlendiriliyor. Gelişmiş piyasalarda kurumsallar günün sonunda alım-satım işlemleriyle pozisyonlarını kapatırken, Çin’de bu yapay etki de yok. Çünkü kurumsallar ya piyasada yok ya da T+1 yüzünden aynı gün işlem yapamıyor. Profesyonel arbitraj sınırlı, gün sonu dengelemesi neredeyse yok.
Bunlar Çin’in “gece getirisi bilmecesi”ni açıklamaya yetebilir ama bir de “açılış getirisi bilmecesi” var.
Normalde sabah açılışta oluşan iskonto gün içinde yavaşça kapanmalı. Ancak Çin hisseleri gün içinde doğrusal bir şekilde değil, sabah açılışta ani bir sıçrama ve gün sonunda daha küçük bir toparlanmayla ilerliyor. Aşağıdaki grafik bu hareketi net biçimde gösteriyor:
Bu grafik, Pekin Üniversitesi Ekonomi Fakültesi’nden Haobo Jianga ve Xinping Lia’nın yeni yayımladığı bir akademik çalışmadan alıntı. Onlara göre bu hareketin sebebi yoğun içeriden bilgi kullanımı (insider trading) ya da en azından bu yöndeki kuşkular.
T+1 kuralı, bilgisiz yatırımcıları bilgili olanların insafına bırakıyor. İçeriden bilgiye sahip olanlar, henüz duyurulmamış olumsuz haberler öncesi hisselerini yüksekten satacak “keriz alıcıları” bularak satış baskısını geçici olarak azaltabiliyor.
Araştırmada, bilgi asimetrisinin arttığı dönemlerde — özellikle bilançolar öncesi ya da küçük hisselerde — yatırımcıların sabah açılışta daha büyük “halı çekme indirimi” talep ettikleri tespit ediliyor.
Bu durumun çözümü: Likidite. Günün tamamında olumsuz bir sürprize maruz kalma riski, piyasa yapıcıları sabah çok düşük fiyat teklifleri vermeye — hatta hiç teklif vermemeye — zorluyor. Ancak gün başlar başlamaz bu korkular biraz dağılırken, bilgi sahibi yatırımcılar bilgisizleri hızla sömürüp yeni haberin etkisini fiyatlara yansıtıyor. İlk 30 dakikadaki büyük blok işlemlerle piyasa bu bilgi asimetrilerinden “arınıyor” ve fiyatlar yeniden eski yerine geliyor.
Araştırmacılar şunu vurguluyor:
“T+1 kuralı, bireysel yatırımcıyı algoritmik işlemcilerden koruma amacıyla getirilmiş olsa da, aslında bu kural daha az bilgili yatırımcıların dezavantajını büyütüyor. Bu da yatırımcıyı korumak için getirilen düzenlemenin, tam tersi bir etki yaratmasına neden oluyor. Bu yüzden sadece sınırlayıcı düzenlemelerle yetinmek yerine, daha fazla şeffaflık ve etkin piyasa gözetimiyle desteklenmiş yeni çözümler öneriyoruz.”
Ama bunları uygulamak kolay değil.
Zaten daha önce de söylediğimiz gibi, Çin borsası “tuhaf”. Yalnızca bireysel yatırımcılarca yönlendirilen, ağır kısıtlamalara tabi bir borsada geçerli olan bu tür çıkarımların başka ülkelere doğrudan uygulanması pek mümkün değil. Ancak gece seansları gibi gergin ve spekülasyona açık bir konuda, Çin örneği bize şunu gösteriyor: Düzenleme adı altında getirilen bazı kurallar, sorunları çözmek yerine daha da karmaşık hale getirebiliyor.
