BS Ekonomi Bağımsız Medyasını Destekleyin
Eğer abone iseniz giriş yapınız.
Amerika’nın baş yargıcı olmadan 22 yıl önce, Ronald Reagan’ın Beyaz Saray’ında genç bir avukat olan John Roberts, Yüksek Mahkeme’nin yıllık tatilinde “anayasa yaz boyunca güvende” diye şaka yapmıştı. Artık öyle değil. Bir zamanlar sadece birkaç idam temyiziyle bölünen sakin yaz tatilleri, şimdi Amerikan hükümetinin temel ilkeleri hakkında anlık kararlar verilmesine yol açan acil dilekçelerle dolup taşıyor.
Bu sonbaharda tarifeler ve idari kurumlar üzerindeki başkanlık kontrolü gündeme gelecek. Ancak 27 Haziran’daki son oturumdan bu yana Donald Trump sekiz tatil dönemi zaferi elde etti. İlk döneminde oluşturduğu muhafazakâr süper çoğunluk, Trump’ın Eğitim Bakanlığı’nı küçültme, ICE baskınlarında şüphelileri ırksal profilleme, kişileri Güney Sudan’a sınır dışı etme, federal hükümeti yeniden yapılandırma ve Tüketici Ürün Güvenliği Komisyonu’ndaki Demokrat üyeleri görevden alma taleplerini kabul etti. Ayrıca başkana, Ulusal Sağlık Enstitüleri’nin araştırma fonlarından yaklaşık 800 milyon dolar kesme, Federal Ticaret Komisyonu’ndaki son Demokrat’ı görevden alma ve Kongre’nin onayladığı 4 milyar dolarlık dış yardımı engelleme yetkisi de tanındı.
Bu yaz zaferleri (çoğu 6’ya 3 oyla) Trump için parlak geçen bir baharın ardından geldi. Yönetimin açtığı yaklaşık 30 davadan yalnızca ikisini kaybetti. Bu olağanüstü seri, mahkemenin “acil” ya da “gölge” dosyasında görülen davalardan çıktı: tam brifing veya sözlü savunma olmadan, hızlı ve çoğu kez gerekçesiz verilen kararlar. 26 Eylül’de Yargıç Elena Kagan, dış yardımla ilgili kararda yazdığı karşı görüşte bu yargı biçiminin anın ciddiyetine uygun olmadığını savundu. Ona göre, “çok daha az öneme sahip davalara” çok daha fazla süreç tanınırken, başkanlık yetkileriyle ilgili ağır meseleler tartışmasız ve gerekçesiz çözülüyor.
Yüksek Mahkeme’nin acil prosedürleri, aynı anda birçok alanda Amerika’yı dönüştürmeye çalışan ve yüzlerce dava açan bir başkanlık için tasarlanmamıştı. Yargı içindeki gerilim de görünmeye başladı. Ağustosta Yargıçlar Neil Gorsuch ve Brett Kavanaugh, Yüksek Mahkeme kararlarını “görmezden gelen” alt mahkeme yargıçlarını eleştirdi. Buna karşılık bazı yargıçlar, yüksek mahkemenin acil kararlarının çoğu zaman kapalı ve belirsiz olduğunu, kendilerini zor durumda bıraktığını dile getirdi.
6 Ekim’de başlayacak 2025-26 dönemi, Trump’ın muhafazakâr çoğunluğun sessiz onayıyla ilerlettiği gündem sürerken hukuki açıdan belirsiz kalan bazı alanları netleştirecek.
Trump v VOS Selections ve Learning Resources v Trump davaları, başkanın ticaret politikası üzerindeki yetkisini sınayacak iki büyük test olacak ve 5 Kasım’da birlikte görülecek. VOS Selections, Trump’ın geniş kapsamlı tarifelerinin şarap ithalat işini “tehlikeye attığını” savunurken, eğitim oyuncağı şirketleri Learning Resources ve hand2mind bu vergilerin fiilen bazı ürünlerin ithalatını engellediğini ve “yıllık maliyetlerini 40 kat artırdığını” iddia ediyor. Üç federal mahkeme davacılar lehine karar vererek, Trump’ın başkanlık kararnamelerinde dayandığı Uluslararası Acil Ekonomik Güçler Yasası’nın (IEEPA), onlarca ülkeye yüz milyarlarca dolarlık gümrük vergisi koyma yetkisi tanımadığını belirtti.
Trump’a karşı açılan davanın argümanı basit. Anayasa’nın I. Maddesi, 8. Bölümü, Kongre’ye vergi koyma ve dış ticareti düzenleme yetkisi veriyor. Kongre, IEEPA’yı çıkarırken, “Amerika Birleşik Devletleri’nin ulusal güvenliğine, dış politikasına veya ekonomisine yönelik olağanüstü ve alışılmadık bir tehdit” durumunda ilan edilen acil hal kapsamında başkana “ithalatı düzenleme” yetkisi tanımıştı. Mahkemeler, Trump’ın gerekçe olarak öne sürdüğü acil durumları — fentanil kaçakçılığı ve ticaret açıkları — sorgulamadı. Ancak IEEPA’nın başkana Amerika’nın ithalat tarifelerini köklü biçimde değiştirme yetkisi tanımadığını; ayrıca yasada “tarifeler” sözcüğünün hiç geçmediğini belirtti.
Hükümetin Yüksek Mahkeme’ye sunduğu savunma ise iddialıydı. Bir yıl önce Amerika’nın “ölü bir ülke” olduğunu (Trump’ın ifadesiyle), bugün ise “bizi kötüye kullanan ülkelerden ödenen trilyonlarca dolar sayesinde güçlü, mali açıdan sağlam ve saygın bir ülke” olduğunu yazıyordu. Savunmada, IEEPA’nın “açıkça tarifeleri kapsadığı” ve Joe Biden’ın aşı zorunluluğu veya öğrenci kredisi affı gibi bazı politikalarını sınırlayan “önemli mesele” ya da “yetki devri yapılamaz” doktrinlerinin, başkan dış politika yürütürken geçerli olmadığı öne sürüldü.
The Economist’in Yüksek Mahkeme kararlarını tahmin eden yapay zekâ aracı SCOTUSbot, Trump’ın tarifelerinin onaylanacağını öngörüyor. On simülasyonun dokuzunda başkan 5-4, 6-3 veya 7-2 oy oranıyla galip geliyor. IEEPA’nın genişletilmiş yorumunun iki partiden de destek bulabileceği belirtiliyor: Cumhuriyetçi yargıçlar genellikle başkanlara (özellikle Cumhuriyetçi olanlara) geniş yetki tanırken, Federal Temyiz Mahkemesi’nde Obama tarafından atanmış iki yargıç da Trump’tan yana tavır aldı — bunlardan biri muhalefet şerhini yazan Yargıç Richard Taranto’ydu. Trump’ın otomobil, bakır ve mobilya gibi ürünlere koyduğu diğer tarifeler ise IEEPA’ya değil, 1962 tarihli Ticaretin Genişletilmesi Yasası’nın 232. Bölümü ile 1974 tarihli Ticaret Yasası’nın 301. Bölümüne dayanıyor; dolayısıyla risk altında değiller.
Trump, başkanlık yetkileri açısından bir başka kritik davada da muhtemelen zafer kazanacak. Trump v Slaughter davasında, Yüksek Mahkeme 90 yıllık Humphrey’s Executor v United States içtihadını bozmayı değerlendirecek. Bu içtihat, 1933’te Franklin Roosevelt’in Federal Ticaret Komisyonu üyesi William Humphrey’i görevden alma planını engellemişti. Aradan yaklaşık bir yüzyıl geçtikten sonra Yüksek Mahkeme, Kongre’nin bağımsız kurumların (FTC, Federal İletişim Komisyonu ve Ulusal Çalışma İlişkileri Kurulu gibi) başkanlarını doğrudan başkanlık kontrolünden koruyabileceği ilkesini terk etmeye istekli görünüyor.
Yargıçların Humphrey’s Executor kararına karşı sabırsızlığının işareti mayıs ayında geldi. Altı Cumhuriyetçi yargıç, Trump’ın Ulusal Çalışma İlişkileri Kurulu’nun (NLRB) ve federal çalışanlarla ilgili uyuşmazlıkları çözen Merit Systems Protection Board’un başkanlarını görevden almasına izin verdi. Ancak bu karar, Federal Rezerv’i “benzersiz şekilde yapılandırılmış, yarı özel bir kurum” olarak ayırmaya çalıştı; yani Fed guvernörlerinin başkanın keyfine göre görev yapmaması gerektiğini belirtti. Bu da mahkemenin Trump’ın Fed’deki Lisa Cook’u görevden alma talebine daha az sıcak bakabileceğini gösteriyor. Mahkeme, Trump’ın Cook’u görevden alma talebini başka bir “gölge dosya” davasında erteledi ve ocak ayında sözlü duruşma yapacağını açıkladı. Cook, Trump’ın görevden almak istediği tek isim olarak hâlâ görevde kalıyor.
Trump, düzenli gündemdeki davalarda da zorlanabilir. 26 Eylül’de, vatandaş olmayan kişilerden doğan bebeklere doğuştan vatandaşlık verilmemesini talep etti. Mahkemenin bu davayı Trump v Washington adıyla ele alması ve 14. Değişiklik’in alışılmadık yorumunu reddetmesi bekleniyor. Trump’ın daha uç göçmenlik politikaları — örneğin, 18. yüzyıldan kalma Yabancı Düşmanlar Yasası’nı kullanarak çete üyesi olduğu iddia edilen kişileri ülkeden sınır dışı etme planı — düzenli gündeme geldiğinde başarısız olabilir. Beyaz Saray da bu noktada riskin farkında görünüyor: Yabancı Düşmanlar konusunu aceleyle mahkemeye taşımadı ve alt mahkemeler tarafından engellenen hukuk bürolarına yönelik saldırıları yeniden canlandırmaya çalışmadı.
Tahmin edildiği gibi
The Economist’in davaların sonuçlarını öngörmek üzere eğittiği yapay zekâ aracı SCOTUSbot, Trump’ın gündeminin ötesindeki muhafazakâr davalar için yine güçlü bir yıl öngörüyor (tablolara bakınız). Ancak SCOTUSbot, polislerin acil bir durumdan şüphelendiklerinde arama izni olmadan evlere girme yetkisini genişletip genişletmeyeceği konusunda kararsız kalıyor: On simülasyonda beş sonuç bir tarafa, beş sonuç ise diğer tarafa çıktı.
Birçok kişi, mahkemenin Oy Hakları Yasası’nı (VRA) yeniden zayıflatmasını bekliyor. Bu kez dava, Louisiana’da ikinci çoğunluğu siyah seçmenlerden oluşan bir kongre bölgesinin oluşturulmasına karşı açıldı. Eğer bu itiraz başarılı olursa, daha fazla seçim çevresi manipülasyonunun (gerrymandering) önünü açabilir. Ancak SCOTUSbot temkinli: Louisiana v Callais davasının on simülasyonundan dördünde, yeniden çizimi zorunlu kılan VRA’nın 2. Bölümü yürürlükte kaldı. Gelecek yılki ara seçimlerin çekişmeli geçmesi beklenirken, Demokrat eğilimli Temsilciler Meclisi bölgelerinin kaybını önleyecek bir karar, Demokratlar için aksi halde sert geçecek bir dönemde teselli niteliğinde olabilir.
