Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın Enflasyon Raporu 2025-I’te yer alan verilere göre, 2021-2024 döneminde hanehalkının varlıklarında yaşanan değer artışı, özellikle fiziki altın ve kiradaki konutlardan kaynaklandı. Bu varlıklar üzerinden sağlanan servet etkisi ise iç talebin dirençli kalmasına ve para politikasının etkisinin gecikmesine neden oldu.
Varlıkların Yapısı Talep Dinamiklerini Etkiliyor
Türkiye’de hanehalkının finansal olmayan varlıklara yönelimi, OECD ülkeleriyle kıyaslandığında oldukça yüksek. 2024 yılının üçüncü çeyreği itibarıyla, hanehalkı finansal varlıkları 505 milyar dolar, kiradaki konut varlıkları 701 milyar dolar ve yastık altı altın stokları 311 milyar dolar olarak hesaplandı. Fiziki varlıkların bu denli büyük paya sahip olması, parasal aktarım mekanizmasının etkisini sınırlıyor.
Altın ve Konutta Değer Artışı Zirve Yaptı
Grafiklere yansıyan verilere göre, 2021 son çeyrekte hanehalkı finansal varlıklarındaki değerleme etkisi çeyreklik GSYH’nin yüzde 33,4’üne ulaştı. Aynı dönemde fiziki altındaki değerleme oranı yüzde 31 oldu. 2022’nin ilk çeyreğinde ise kiradaki konutlardaki değerleme etkisi çeyreklik GSYH’nin yüzde 70’ine yükselerek rekor kırdı.
Özellikle TL’deki hızlı değer kaybı ve uluslararası altın fiyatlarındaki artış, fiziki altın tutanların varlıklarını önemli ölçüde değerli hale getirdi. Aynı şekilde, konut fiyatlarındaki sıçrama da kiradaki konut varlıklarında güçlü bir değerlenmeye neden oldu.
Toplam Değerleme GSYH’nin Yüzde 105’ine Ulaştı
2022’nin ilk çeyreğinde, hanehalkı varlıklarının toplam değerlemesi çeyreklik GSYH’nin yüzde 105’ine çıktı. Bu yükselişte en büyük katkı kiradaki konutlardan gelirken, onu fiziki altın izledi. Finansal varlıklar ise bu dönemde pozitif bir değerleme sunsa da diğer kalemlere göre daha düşük kaldı.
2024’te Dengelenme Başladı
2024 yılı ortalarından itibaren altın, kur ve konut fiyatlarındaki yükseliş hız kaybetti. Bu durum, hanehalkının varlıklarındaki değerleme kaynaklı servet artışının da yavaşlamasına yol açtı. Merkez Bankası, bu gelişmenin iç talepte soğuma sağlayarak dezenflasyon sürecini hızlandırabileceğini değerlendiriyor.
Para Politikası Etkinliği Artabilir
Rapor, değerleme etkisinin zayıflamasıyla birlikte para politikasının talep üzerindeki etkisinin artabileceğine işaret ediyor. Bu çerçevede, iç talebin dirençli yapısının zayıflamasıyla birlikte fiyat istikrarına ulaşma sürecinin daha etkili bir şekilde ilerlemesi bekleniyor.
