ABD, uzun süredir NATO’nun belirlediği GSYİH’nin %2’sini savunmaya ayırma hedefine ulaşan ülkelerden biri olmuştur (2024’te yaklaşık %3,4). Ancak, Avrupa ülkelerinin çoğu uzun yıllar bu hedefin gerisinde kaldı. Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgali, Avrupa’yı güvenlik harcamalarını hızla artırmaya zorladı.
Kuzey ve Doğu Avrupa Ülkeleri Öncü, Güney Avrupa Geride
Bu süreçte, Avrupa’daki NATO üyesi ülkeler, 2022’den bu yana savunma harcamalarını %30 oranında artırarak NATO’nun ortalamasını %2 seviyesine yaklaştırdı. 2022’de yalnızca 10 NATO ülkesi %2 hedefini karşılıyorken, bu sayı 2024’te 23’e yükseldi. Polonya ve Baltık ülkeleri gibi bazı devletler ise %4’ün üzerine çıkarak hedefin de ötesine geçti.
Avrupa Ülkeleri Yıllardır Açığı Kapatamıyor
Haziran 2025’te yapılacak NATO Zirvesi’nde, üye ülkelerin savunma harcamaları için yeni bir hedef belirlemesi bekleniyor. Bu hedefin %2’nin üzerine çıkması gündemde. Eski ABD Başkanı Trump, harcamaların %5 seviyesine çıkarılmasını önerse de, bu oran geniş çapta gerçekçi bulunmuyor. NATO yetkilileri, %3 – %3,5 seviyesinin daha makul bir hedef olabileceğini değerlendiriyor. Avrupa liderleri ise bu seviyenin Soğuk Savaş dönemindeki harcama düzeylerine yakın olduğunu ve caydırıcılığı artıracağını savunuyor.
Gelecek Projeksiyonları
Eğer Avrupa savunma harcamalarını %3,5’e çıkarırsa, bu son birkaç on yılın en yüksek seviyesi olacak. Soğuk Savaş döneminde Avrupa’nın savunma harcamaları %3’ün üzerinde seyrediyordu. Bruegel ve Kiel Enstitüsü tarafından yapılan analizlere göre, Avrupa’nın ABD desteği olmadan kendini savunabilmesi için yıllık en az €250 milyar ek savunma bütçesi gerekecek.Bu ek harcamalar, 50 ek askeri tugay, 1.400 tank ve büyük mühimmat stoklarının oluşturulmasını sağlayabilir.
Almanya’nın muhtemel yeni şansölyesi Friedrich Merz ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron gibi liderler, Avrupa’nın savunma harcamalarını artırması gerektiğini savunuyor. Ancak bugüne kadar bu harcamaların nasıl finanse edileceğine dair net bir plan sunulmadı. Şu anda Avrupa Birliği ülkeleri, savunmaya yıllık 325 milyar euro (yaklaşık 340 milyar dolar) harcıyor. Bu, AB’nin toplam GSYİH’sinin %1,8’ine denk geliyor ve 2014’te belirlenen NATO’nun %2 hedefine hala ulaşamıyor.
Bruegel ve Leuphana Üniversitesi uzmanlarına göre, Avrupa’nın Amerika’nın desteği olmadan kendini savunabilmesi için savunma harcamalarını GSYİH’nin %3,5’ine çıkarması gerekiyor. The Economist ise uzun vadede bu oranın %4-5’e yükselmesi gerektiğini savunuyor. Avrupa, Ukrayna’ya yaptığı yardımlarda da yetersiz kalıyor. Ocak 2022’den bu yana AB ve üye ülkeler toplamda 113 milyar euro harcadı ki bu, GSYİH’nin yalnızca %0,2’sine denk geliyor. Amerika’nın Ukrayna desteğini çekmesi durumunda, Avrupa’nın bu yardımı iki katına çıkarması gerekecek.
Ancak bu ekstra harcamaları finanse etmek için Avrupa’nın GSYİH’sinin %1,9’unu nasıl karşılayacağı büyük bir soru işareti. Üç ana seçenek gündemde:
Vergileri artırmak veya sosyal harcamaları kısmak: Avrupa’daki vergiler zaten yüksek seviyede ve daha fazla artırılması hem ekonomik hem de politik açıdan büyük tepki çekebilir. Ayrıca, AB ülkeleri GSYİH’nin %20’sini sosyal güvenlik ve emeklilik gibi alanlara harcıyor. Bu harcamaların kesilmesi, ciddi siyasi istikrarsızlık yaratabilir.
Borçlanma: AB’nin mali kurallarını gevşeterek savunma harcamaları için borçlanmaya gidilmesi mümkün. Ancak Almanya gibi mali disipline önem veren ülkeler, sadece %2’nin üzerinde savunma harcaması yapan ülkelere istisna tanınabileceğini belirtiyor ki bu da İtalya ve İspanya gibi ülkeleri dışarıda bırakıyor.
AB fonlarıyla finanse etmek: Pandemi sonrası 806 milyar avroluk toparlanma fonuna benzer bir mekanizma kurulabilir. Ancak bunun tüm üye ülkelerin onayını gerektirmesi ve Macaristan gibi Rusya yanlısı ülkelerin bu girişime karşı çıkma ihtimali, süreci karmaşık hale getiriyor.
Morningstar analistlerine göre, Avrupa’nın savunma harcamaları 2029’da %3,1’e, 2032’de ise %3,5’e ulaşabilir. Avrupa’nın bu artışı finanse etmek için olası seçenekleri ise şunlar:
Özetle, hem ABD hem de Avrupa’nın savunma bütçeleri yükselişte. Ancak Avrupa, daha düşük bir seviyeden başladığı için harcamalarını çok daha hızlı artırıyor. Avrupa’nın %3,5 seviyelerine çıkması, kıtada eşi benzeri görülmemiş bir savunma genişlemesi anlamına geliyor.
ABD’nin Politikalarının Avrupa Savunmasına Etkisi
Ticaret Tarifeleri ve ABD’nin Avrupa ile Artan Gerilimi
ABD’nin Avrupa’ya yönelik ticaret politikaları ve ek gümrük tarifeleri, Avrupa’nın savunma stratejisinde belirleyici bir rol oynuyor. Eski ABD Başkanı Trump’ın AB otomobil ihracatına %25 vergi koyma tehdidi, Avrupa ekonomisi üzerinde ciddi bir belirsizlik yarattı. ABD’nin ticaret politikalarındaki belirsizlik, Avrupa borsalarının zaman zaman sert dalgalanmalar yaşamasına sebep oldu.
Trump’ın Avrupa’nın savunması için artık kendi başının çaresine bakması gerektiği yönündeki açıklamaları, Avrupa ülkelerinde alarm zillerinin çalmasına neden oldu. Bu nedenle Avrupa, ABD’ye olan bağımlılığını azaltmak ve kendi savunma sanayisini güçlendirmek için hızla yeni adımlar atmaya başladı.
Sonuç olarak, Avrupa hükümetleri, 2035 yılına kadar savunma harcamalarının %60’ının Avrupa’da üretilen silahlarla karşılanmasını hedefliyor.
Avrupa Borsaları ABD’yi Geride Bıraktı
2025’in başlarında Avrupa borsaları, ABD borsalarına kıyasla daha güçlü performans göstererek tarihi zirvelere ulaştı.
• STOXX 600 endeksi, yılın başından itibaren %9 yükseldi,
• S&P 500 endeksi ise aynı dönemde %1,8 düştü.
Bu farklılığın temel sebepleri şunlar:
• Avrupa hisse senetlerinin ABD’ye kıyasla daha düşük değerlemeye sahip olması ve yatırımcıların fırsatları değerlendirmesi,
• Avrupa’daki sanayi ve finans sektörlerinin daha iyi performans göstermesi,
• Avrupa Merkez Bankası’nın faiz indirimi beklentisiyle yatırımcıları cezbetmesi.
Özetle, Avrupa borsaları 2025 yılında Wall Street’i geride bırakarak güçlü bir yatırım akımı çekti.
Avrupa Savunma Hisselerinin Hızlı Yükselişi
2025 yılı itibarıyla Avrupa’daki savunma hisseleri, en hızlı yükselen sektörlerden biri oldu.
• Leonardo, BAE Systems ve Thales gibi Avrupa savunma devlerinin hisseleri %12-20 arasında arttı.
• ABD merkezli Lockheed Martin ve RTX (Raytheon Technologies) hisseleri ise yatay seyretti.
Neden?
Avrupa ülkeleri, artık savunma bütçelerinin büyük kısmını yerli üreticilere yönlendireceğini açıkladı. Bu durum, ABD’li savunma şirketlerinin Avrupa’daki pazar payını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmasına yol açtı.
Avrupa, ABD’den Silah İthalatını Azaltabilir mi?
• Kısa vadede, Avrupa, gelişmiş silah sistemleri için ABD’ye bağımlı kalmaya devam edecek (örneğin F-35 savaş uçakları ve Patriot hava savunma sistemleri).
• Uzun vadede, Avrupa kendi savunma sanayisini güçlendirmeye devam edecek ve 2035 yılına kadar toplam savunma alımlarının %60’ını Avrupa merkezli üreticilerden yapmayı hedefliyor.
Bu dönüşüm, ABD-AB savunma ortaklığını yeniden şekillendirebilir. Avrupa, kendi savunmasını sağlayacak bir noktaya geldikçe, ABD ile arasındaki ilişkiler daha dengeli ve bağımsız bir yapıya dönüşebilir.
